Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

1 Карасева M.B., Крохина Ю.А. "Финансовое право” Москва, Норма, 2001 г.
2 Адик Ли. “Узбекистан Республикаси Молия *укук;и”, Тошкент - 2004, 338-бет

---

taqdirdagina amalga oshiriladi. Ushbu chora ishlab chiqarilayotgan mahsulot 
uchun hisob-kitoblar tizimini mustahkamlash, tijorat banklari, korxonalar 
va tashkilotlar toiov intizomiga rioya etishlari uchun ularning mas’uliyatini 
oshirish, o‘zaro qarzlarning qisqartirilishini ta’minlash uchun qaratilgan.
Shuningdek, hisob-kitoblar bo'yicha toiovlar, umumiy qoidaga 
ko'ra, toiovchining roziligi bilan amalga oshiriladi. Bunday roziliksiz 
mablagiarning hisobdan chiqarilishiga qonunchilik bilan qat’iy belgilangan 
hollarda (masalan, inkasso topshiriqnomalari bo'yicha) ruxsat beriladi, 
bu haqda keyinroq to'xtalib o'tiladi.
T oiovlar faqat toiovchining hisobvarag'ida mablag'lar mavjud 
boigan hollarda yoki bank krediti hisobidan amalga oshiriladi. Mablag'lar 
yetishmagan holda hisob-kitob hujjatlari toiovchining talab qilib olinguncha 
depozit hisobvaraqlaridan amaldagi qonunchilik bilan belgilangan toiovlar 
navbati tartibida toianadi. Masalan, hisobvaraq egasining bevosita ishlab 
chiqarish faoliyati bilan bog'liq b oig an , kechiktirib boim aydigan 
ehtiyojlari uchun mablagiarni hisobdan chiqarish navbatdan tashqari 
ravishda amalga oshiriladi. Keyin mablag'lar quyidagi toiovlarni ko'zda 
tutuvchi toiov hujjatlari bo'yicha hisobdan chiqariladi:
a) budjetga toiovlar (davlat mulkini davlat tasarrufidan chiqarish 
va xususiylashtirish, jarima sanksiyalari va davlat bojidan tushgan 
mablag'lar, respublika va mahalliy budjetlarda to'planadigan mablag'lar 
ham shunga kiradi);
b) budjetdan tashqari fondlarga toiovlar;
v) mehnat huquqiy munosabatlari va ularga tenglashtirilgan 
toiovlardan kelib chiqadigan talablarni qondirish uchun toiovlar. Bunda 
ushbu majburiyatlar teng darajada bajarilishi ta’minlanishi kerak1.
Naqd pulsiz hisob-kitoblarni tashkil etish umumiy qabul qilingan 
ayrim talablarga javob berishi kerak. Bu talablar:
- barcha toiovlarning o'z vaqtida ta’minlanishi;
- mablagiarni oluvchilar bilan toiovchilarning shartnoma va hisob- 
kitoblar intizomiga rioya etishlarini o'zaro nazorat qilishlari, shuningdek 
hisob-kitob munosabatlari ustidan bank nazorati uchun zarur boigan 
shart-sharoitlarni tashkil etish;
- hisob-kitoblardan ortiqcha bo'g'inlarni chiqarish, toiovlarni