Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

1 Рахмонкулов X. Мажбурият 
ХУКУКИ. 
(Умумий коидалар). -Т.: ТДЮИ. 2005. -244
б .
2 Зокиров И.Б. Фук;аролик ХУКУКИ. Умумий кием. -Т.: ТДЮИ. 2006.
3 Гордон М.В. Система договоров в советском гражданском праве. //Ученые 
записки Харьковского юридического института. Вып. 5. 1954. -85 б.
4
К,аранг. Иоффе О.С. Советское гражданское право. Т.1. -389 б.; Иоф ф е О.С. 
Обязательственное право. -М . 1975.
5 Суханов Е.А. Гражданское право. Т.2. -М .: Бек, 1993. -46 б.

---

ekspeditsiyasi real bo'lishi uchun taraflarning o'zaro kelishuviga muvofiq 
yukni topshirish paytida taraflarda huquq va va majburiyatni vujudga 
kelishi lozim bo'ladi.
-ikkinchidan, transport ekspeditsiyasi taraflarining erklari 
ifodalanishiga qarab, ikki tomonlama shartnoma hisoblanadi, ya’ni 
taraflarning har birida muayyan huquq va majburiyatlar vujudga keladi. 
Transport ekspeditsiyasi shartnomasida ekspeditor ham mijoz (yuk 
jo'natuvchi yoki yuk oluvchi) ham bir paytning o'zida ham qarzdor, 
ham kreditor bo'ladi. Masalan, ekspeditor haq evaziga shartnomada 
belgilangan yuk tashish bilan bog'liq xizmatlarni bajarish yoki bajarishni 
tashkil etish majburiyatini olsa, mijoz bu majburiyatlarni talab qilish 
huquqiga ega. Mijoz bajarilgan xizmatlar uchun o'z vaqtida kelishilgan 
haqni to'lash majburiyatini olsa ekspeditor shartnomada shartlashilgan 
haqni o'z vaqtida to'lanishini talab qilish huquqiga ega.
-uchinchidan, shartnoma bo'yicha muqobil ijro mavjud, binobarin, 
u haq evaziga tuziladi. Shartnomaning mazkur belgisi to'g'ridan-to'g'ri 
FKning yuqorida keltirilgan 726-moddasida ifodalangan, ya’ni ekspeditor 
haq evaziga yoki mijoz hisobidan shartnomada ko'rsatilgan yuk tashish 
bilan b og'liq xizm atlarni bajaradi yoki bajarishni tashkil qilish 
majburiyatini oladi.
X.Rahmonqulov haq evaziga tuziladigan shartnomalar haqida fikr 
yuritar ekan, haq evaziga tuzilganlik bu bozor iqtisodiyoti sohasida 
tovar-pul shaklidan foydalanish va uni faollashtirish bilan izohlaydi. 
Topshirilgan tovar, bajarilgan ish, ko'rsatilgan xizmatlar uchun haq 
to'lanishi kerak. Shartnomaning haq evaziga tuzilishi shuni anglatadiki, 
bir kontragent tomonidan qilingan mulkiy taqdim boshqa kontragent 
tomonidan muqobil mulkiy taqdimga muvofiq bo'ladi. Har bir taraf 
bahosi (qiymati)teng mol-mulk taqdim etganida haq to'lash ekvivalentlilik 
tusini kasb etadi. Mulkiy munosabatlarning ekvivalentliligi ularning 
iqtisodiy jihatdan teng baholilik bo'lishini taqozo etadi, bunda mazkur 
munosabatlar teng baholilik amalda bo'lgan baholar bo'yicha belgilangan 
hollarda ham haq to'lanadigan munosabatlar hisoblanadi. Mulkiy 
munosabatlarning haq evaziga amalga oshirilishi tufayli ularning 
ishtirokchilari teng subyektlar sifatida ish ko'radilar1.
Transport ekspeditsiyasi shartnomasi xizmat ko'rsatish bilan bog'liq 
bo'lganligi sababli bu turkumdagi ko'pgina shartnomalar taraflardan