Toshkent davlat transport universiteti “Ijtimoiy fanlar” kafedrasi “psixologiya”

Bilish jarayonlari klassifikatsiyasi.
Sezgilar va ularning xususiyatlari. Sezgilar to‘g‘risidagi ilmiy ta’limotlarga binoan narsalar va ularning xossalari, ularning tarkibiy qismlari, xususiyatlari, shakllari, harakati birlamchi hisoblanib sezgilarning o‘zi esa tashqi va ichki qo‘zg‘atuvchilarning sezgi a’zolariga ta’sir etishining mahsulidir.
Ingliz olimi CH.SHerrington sezgilarning ushbu tasnifini beradi:
1) eksterioretseptiv sezgilar, ya’ni tashqi muhitdagi narsa va hodisalarning xususiyatlarini aks ettirishga moslashgan retseptorlar.
2) interioretseptiv sezgilar, ya’ni inson ichki tana a’zolari holatlarini aks ettiruvchi sezgilar.
3) proprioretseptiv sezgilar, ya’ni inson tanasi va gavdasidagi turli holatlarni va harakatlarni muskullar bilan bog‘lovchi sezgilar.

CHarlz Skott SHerrington (1857 - 1952) (angl. Charles Scott Sherrington;   neyrobiolog. Nobel mukofoti sovrindori^59

Birinchi turkum sezgilarni ko‘rish, eshitish, hidlash, teri-tuyush, ta’m-maza kabi turlar tashkil qiladi. Ko‘rish 380-770 gacha millimikron diapazondagi elektromagnit nurlardan iborat. Eshitish chastotasi 16 dan 20 000 gacha bo‘lgan tovush to‘lqinlaridan iborat. Taktil sezgilari mexanik qo‘zg‘atuvchilarning teri yuzasida ta’siri natijasida hosil bo‘ladi. Ular uchun sezgining yashirin davri 130 millisekund, og‘riq sezgilari uchun esa 370 millisekund to‘g‘ri keladi, maza-ta’m sezgisi esa til yuzasiga ta’sir etilgandan so‘ng 50 millisekund vaqt oraligida hosil bo‘ladi. Ko‘rish sezgilari bosh miyaning orqa bo‘lagiga joylashgan, eshitish sezgilari esa miyaning tepa burmasida joylashgan. Teri-tuyush, harakat sezgilari miyaning markaziy burmasi orqa qismida joylashgan.