Toshkent davlat transport universiteti “Ijtimoiy fanlar” kafedrasi “psixologiya”

Proektiv metodlar test usullarining bir ko‘rinishi hisoblanib, ularda tekshiriluvchiga aniq tizimga yoki ko‘rinishga ega bo‘lmagan noaniq narsalar tavsiya etiladi va ularni sharhlash topshirig‘i beriladi. Binobarin, tekshiriluvchiga turlicha talqin qilish mumkin bo‘lgan rasmlar, tugallanmagan hikoyalar, biror aniq ko‘rinishi mavjud emas buyumlar, yog‘ochlar berilishi, yoki ularga qarab tekshiriluvchi o‘zining hissiy kechinmalari, qiziqishlari, dunyoqarashi nuqtai nazaridan baholashi kutiladi.
Proektiv usullar qatoriga mashhur “Rorshaxning siyoh dog‘lari” testini kiritish mumkin (1921y.). Bu – ikki tomonlama simmetrik shaklda berilgan 10 xil dog‘lardan iborat bo‘lib, har bir “dog‘” nimaning shaklini eslatishi so‘raladi. Uning og‘zidan chiqqan so‘zlar, assosiasiyalarga qarab (kontent-tahlil qilinib), shaxs xususiyatlari yuzasidan xulosa chiqariladi. O‘sha 1921 yilda kashf etilgan «siyox dog‘lari» va ularga qarab tekshiriluvchining nimalarni eslayotganligi, dog‘lar nimalarga o‘xshayotganligiga qarab, uning shaxs sifatidagi yo‘nalishlari, hayotiy tamoyillari, qadriyatlariga munosabati, ishni bajarish paytidagi emosional holatlari aniqlanadi. Bu testlar juda noyob, qimmatli, lekin uni faqat professional psixologgina qo‘llashi va natijalarni mohirona tahlil qilishi talab qilinadi.
YAna bir proektiv usul – bu S.Rozensveygning rasmli assosiatsiyalaridir.²⁵

Saul Rozensveyg^26 (1907 – 2004) Amerikalik psixolog, psixoterapevt

Bunda turmushda tez-tez uchrab turadigan ziddiyatli vaziyatlarni aks ettirgan rasmlar tekshiriluvchiga tavsiya qilinadi. Bu rasmlarda bir tomonda turgan personajlar nimalarnidir gapirayotgan holda gavdalantiriladi, unga qarama-qarshi tomondagi shaxs hali javob qaytarib ulgurmagan, tekshiriluvchidan tekshiruvchi tez, qisqa muddat ichida bo‘sh kataklarga qaytarilishi kutilayotgan javobni yozishni so‘raydi. Berilgan javoblarga qarab shaxsning yo‘nalishi, uning ziddiyatlarga munosabati, jaholat hissining xususiyatlari, bu hisning kimlarga qaratilganligi va shunga o‘xshash faktlar to‘planadi.

Psixologik tajriba yoki eksperiment metodi. Ushbu metod turli yoshdagi (chaqaloqlik, bolalik, o‘quvchilik, o‘spirinlik, etuklik, keksalik) odamlar psixikasini chuqurroq, aniqroq tadqiq qilish metodlari ichida eng muhimi hisoblanadi.



Tabiiy metod psixologik-pedagogik masalalarni hal qilishda qo‘llaniladi. Metodning ilmiy asosi 1910 yilda F.Lazurskiy tomonidan ishlab chiqilgan. Tabiiy sharoitda inson psixikasini o‘rganishda sinaluvchilar esperimentdan bexabar bo‘lishi, tadqiqot dasturi shart-sharoit bilan muvofiqlashtirilishi hamda kundalik hayot tarzidan chetga og‘ishlar bo‘lmasiligi lozimdir.