Toshkent davlat texnika universiteti Olmaliq filiali “kimyoviy texnologiya” kafedrasi “Umumiy va noorganik kimyo”

2 Platina gurhchasi elementlarining olinishi.
Platina oilasi elementlarini olishda, asosan mis, nikel, sulfid rudalaridan foydalaniladi. Bu rudalar flotatsiya usuli bilan boyitiladi. Hosil qilingan konsentratdan mis va nikel ajratib olinadi. Qolgan aralashma kuydirilib, konsentrlangan sulfat kislota bilan ishlov beriladi. Hosil bo’lgan cho’kmani zar suvida eritib, qizdiriladi. Natijada cho’kma tarkibidagi metallar platina - H[PtCl₆], oltin – H[AuCl₄], Iridiy – H₃[JrCl₆], ruteniy – H₂[RuCl₆], palladiy – H₂[RdCl₆], rodiy – H₃[RhCl₆] eritmaga o’tadi, osmiy esa oksid holida cho’kmada qoladi. Eritma filtrlanadi, cho’kmaga yuqori temperaturada kuchli oksidlovchi ta’sir ettirib, OsO₄ gazi hosil qilinadi. Hosil bo’lgan gaz ishqorning suvli eritmasida yig’iladi. Eritmaga ammiak va ammoniy xlorid aralashmasi ta’sir ettirib, osmiy [OsO₂(NH₃)₄]Cl₂ holida cho’ktiriladi. Cho’kmaga H₂ ta’sir ettirib, erkin osmiy qaytariladi.
(Parpiyev N.A. 2017. 338-bet)
Rudaga ishlov berish natijasida hosil bo’lgan filtratga qaytaruvchi ta’sir ettirib, birinchi navbatda, oltin ajratib olinadi. Qolgan mahsulotga NH₄Cl ta’sir ettirib platinaning (NH₄)₂[PtCl₆]Cl tarkibli, qiyin eriydigan kompleks tuzi hosil qilinadi. So’ngra kompleks tuz qizdirilib, toza platina ajratib olinadi:
(NH₄)₂[PtCl₆] →Pt+2NH₃+2HCl+2Cl
Filtratga nitrat kislota qo’shib eritma bug’latiladi va iridiy xlorid holida cho’ktiriladi. Qolgan eritmaga qaytaruvchi ta’sir ettirib, palladiy va rodiy [Pd(NH₃)₂Cl₂]; [Rh(NH₃)Cl₂] holda ajralib chiqadi. Bu kompleks birikmalar qizdirilib erkin metallar hosil qilinadi.
Platina guruhchasi metallari 1930-yilga qadar tarkibida ana shu metallarning rudalari bo’lgan tog’ jinslarini (qumlarni) gravitatsiya yuli bilan boyitish orqali olinar edi. Ular asosan mis-nikel sulfid rudalaridan olinadi. Bu rudalar flotatsiya usuli bilan boyitilgandan keyin, hosil qilingan konsentratlardan avval xomaki mis va nikel olinadi; nikelni elektrolizyortubiga chukkan balchiqlar tarkibida platina metallar, misni tozalashdan chukkan balchivutarda esa oltin va kumush bo’ladi. Tarkibida platina guruhchasidagi metall bo’lgan balchiq, avval kuydiriladi, konsentrlangan sulfat kislotaga solinib, qayta elektroliz qilinadi va balchiq tarkibidagi metallar miqdori 60% ga yetkaziladi. Sungra affinaj qilinadi. Buning uchun boyitilgan balchiq, avval odatdagi temperaturada turt hajm konsentrlangan HCl va bir hajm konsentrlangan HClO₃ aralashmasida eritiladi, sungra suyuqlik qizdiriladi.
(Parpiyev N.A. 456-459)