Тошкент Давлат техника

Машиналарни бўяш технологии жараёни. Таъмирлашда қўлланиладиган лок-бўёқ қатлами хомаки бўёқ (грунтовка), шпатлёвка ва бир ёки бир неча ташқи бўёқ катламларидан иборат бўлади. Лок-бўёқнинг бирламчи (хомаки) қатлами тайёрланган юзани коррозиядан сақлаш мақсадида, иккинчи қатлами бўяладиган юзадаги ғадир-будурликларни ва нотекисликларни текислаш учун, учинчи қатлами юзага керакли ранг ва чирой бериш учун қопланади.
Таъмирланадиган машиналарни бўяш технологик жараёни юзани бўяшга тайёрлаш, ҳимоя қатламини ҳосил қилиш, текислаш, ташқи катлам бериш, қуритиш, қопламага якуний ишлов бериш жилолаш, белгилар ва шакллар босиш ишларини ўз ичига олади.
Юзани бўяшга тайёрлаш. Бўяшга тайёрланаётган юза ифлосликлардан яхшилаб тозалангандан сўнггина унга коррозиядан ҳимояловчи қатлам қопланади ва шунинг натижасида бўяладиган юза билан лок-буёқ материали ўртасида мустаҳкам боғланиш ҳосил қилинади. Шунинг учун ҳам юзани бўёқ билан қоплашдан олдин бажариладиган тайёрлаш ишларига катта аҳамият бериш лозим.
Таъмирлаш корхоналарида мазкур операциялар қуйидагиларни ўз ичига олади:

1. 
   Узел ва деталларни ювиш билан биргаликда уларни эски бўёқлардан тозалаш.
   
2. 
   Узел ва деталларнинг юзасини зангдан тозалаш.
   
3. 
   Бўяладиган деталларнинг ташқи нуқсонларини йўқотиш ва юзаларга тўғри геометрик шакл бериш.
   
4. 
   Юзаларни бўяшдан олдин ёғсизлантириш.
   

Агар бўялган юзанинг 30% дан ортиқроқ қисмида лок-буёқ қопламаси шикастланган бўлса, мазкур юза таъмирдан олдин эски бўёкдан батамом тозаланиши керак. Шикастланган юза­нинг майдони таъмирланадиган майдондан кам бўлса, деталнинг шу жойинигина ифлосликлардан тозалаб, таъмирлангандан сўнг деталнинг ўша қисминигина бўяб қўйиш мумкин.
Йирик таъмирлаш корхоналарида юзалар эски буёқлардан қайнатиш ванналари ёки пуркаб ювиш машиналари ёрдамида тозаланади. Бунда, асосан, каустик соданинг 8—10% ли эритмасндан фойдаланилади. Эритманинг температураси 80...90°С бўлганда эски буёкдан тозалаш давомийлиги 20—30 дақиқани ташкил қилади.
Детал эски бўёкдан тозалангандан сўнг, уни хром ангидридининг 0,5 г/л ли эритмасида 50... 60°С да 3—5 дақиқа ёки 85 ...95⁰С ли сув билан 5—10 дақиқа давомида ювилади. Ундан сўнг эса тозаланган юза сиқилган ҳаво пуркаб қуритиладн.
Юзадаги эски буёқларни қўлда тозалашда органик эритувчилардан иборат бўлган ювувчи эритмалардан фойдаланилади.
АТФ-1 навли ювувчи эритма мойли ва нитроселлюлозали эски лок-буёқ катламларини кетказиш учун қўлланилади. СД-сп махсус ювувчи эритма пигментлаштирилмаган мойли ва локли қопламаларни кетказишда ва металл деталларни ёғсизлантиришда қўлланилади. Оддий СД-об ювувчи эритмаси эса юзани пигментли мойли ва эмалли қопламалардан тозалаш учун ишлатилади.
Ювувчи эритмаларнинг тозаланадиган юзага таъсирини шу юзанинг ташқи кўринишидан аниқлаш мумкин. Ювувчи эритмаларнинг таъсири натижасида қопламалар шишиб ёки тиришиб қолади, сўнгра уларни механикавий усулда олиб ташлаш мумкин.
Деталлар зангдан сулфат ёки хлорид кислота (100— 150 г/л) ва КС қўшилмаси (5—10 г/л) эритмаси бўлган ванналарда тозаланади. Деталларни тозалаш давомийлиги эритманинг температураси 20 ... 50°С бўлганда 10—30 дақиқани ташкил қилади. Деталлар юзасида қолган қолдиқ кислота эритмалари сода эритмаси бўлган ванналарда кучсизлантирилади. Сўнгра иссиқ кейинчалик эса совуқ сувда яхшилаб чайилади.
Занг ва эски буёқлардан тозалашда юзага сув-қум аралашмасини пуркаш усули самарали ҳисобланади. Қум сифатида ўлчамлари 0,3—0,5 мм бўлган металл кукунларидан ёки чўян доначаларидан (увоғидан) фойдаланилади. Бунда тозаланган юза ғадир-будур бўлиб, уни лок-буёқ материаллари билан қоплаганда бўёқ билан детал металли мустаҳкам боғланиш ҳосил қилади. Тозаланган юзада иккиламчи коррозия ҳосил бўлишининг олдини олиш учуи қум-сув аралашмасига 1 % ли натрий нитрит эритмаси қўшилади.
Деталлар юзасини зангдан тозалашда пўлат чўткалар, электр ва пневматик жилвирлаш машиналаридан ҳам фойдаланиш мумкин. Агар занглаган юза унча катта бўлмаса, улар қўлда қум қоғозлар билан тозаланади.
Деталлардаги ташқи нуқсонлар (чуқурчалар, тирналган, юлинган жойлар ва б.) махсус тўғрилагичларда механик йўл билан текисланади. Яхши текисланган юза бўяш сифатини оширади ва бўяшдаги меҳнат сарфини камайтиради.
Бўяшдан олдин бўяладиган юза ишқор эритмаси ёки эритувчилар билан ёғсизлантирилади. Бунда таркиби 1,5% ли калцийли сода, 2% ли каустик сода, 1% ли натрий уч фосфати, 0,5% ли суюқ шиша ва сувдан иборат бўлгаи эритма кўпроқ қўлланилади. Мой билан ифлосланган детал юзалари температураси 80—90°С бўлган ишқорли ванналарда ботириб олиш усули билан тозаланади. Ёғсизлантириш 15... 30 дақиқа давом етади. Бундан сўнг детал иссиқ сувда чайиб олиниши лозим.
Хомаки бўяш (грунтовка) детал юзасида занглашга қарши мустаҳкам қатлам ҳосил қилиш ва бўёқ ташқи пардасининг мустахкам бўлишини таъминлаш учун керак.
Таъмирлашда таркибида алиф ва пигментлар бўлган грунтлар (хомаки бўёқлар) қўлланилади. Улар ёғоч ва металл буюмларни ёғли бўёқлар билан бўяшда ишлатилади.
Тозаланган ва ёғсизлантирилган юза хомаки бўёқ билан текис, юпқа (18—25 мкм) қатлам ҳосил қилиб бўялади. Де­тал юзаси билан яхшироқ боғланиши учун хомаки бўёкнинг қовушоқоқлиги кейинги қатламларнинг қовушқоқлигидан пастроқ бўлиши лозим. Хомаки бўёқ қатламининг қуриш шароитига риоя қилиш катта аҳамиятга эга. Агар қоплама яхши қуримаган ҳолатдаги бўёқ устига берилса, берилган қатлам актив эритувчилар ^:таъсирида бузилиши ёки мустахқкам бўлмаган, кейинчалик кўчиб кетадиган лок-буёқ қопламаси ҳосил бўлиши мумкин.
Ишлатиш қовушоқлигигача суюлтирилган хомаки бўёқни детал юзасига бўёқ пуркагич билан пуркаш ёки қилли чўтка билан суртиш мумкин. Хомаки бўялган детал ва узеллар махсус қуритиш камераларида 80... 100°С да 40 дақиқа ёки 150^оС да 15 дақиқа давомида қуритилади.
Бўяладиган юзаларга текисловчи қоплама (шпатлёвка бериш детал сиртидаги зангларни ва пайванд чокларни тозалаш ва грунтлашдан сўнг ҳосил бўлган нотекисликларни текислаш учун зарур. Шпатлёвка қуюқ масса бўлиб, қуригандан сўнг яхши жилвирлапади. У ёпишқоклик хусусиятига эга бўлиши, сув таъснрида шишиб, ёрилиб кетмаслиги керак. Кўп ҳолларда шпатлёвка керакли компонентлар аралашмасидан иборат бўлади. Металлга ишлов бериш учун 75—78% бўр, 22— 25% қурук пигментлар ва локлар ишлатилади, айрим ҳолларда локлар алиф билан алмаштирилади. Ёғоч материалларга иш­лов беришда таркибида 50—55% бўр, 20—25% мойли буёқ, қолган қисми локдан иборат шпатлёвкалар ишлатилади. Текислаш ишлари бўяладиган юзаларни ёппасига текислаш ва айрим бўшлиқларни, ёриқларни, деталларнинг таъмирланган жойларини ва бошқа шунга ўхшаш жойларни тўлгазиш учун маҳаллий текислашга бўлинади. Агар юзага чирой бериш сифатига юқори талаб қўйилган бўлса, дастлаб катта нуқсонларни бартараф этиш учун маҳаллий, сўнг эса ёппасига шпатлёв­ка қилинади.
Маҳаллий шпатлёвка қилиш қўлда (шпател ёрдамида), ёппасига шпатлёвка қилиш эса буёқ пуркагичлар ёрдамида бажарилади.
Шпатлёвкани юзага қалинлиги 0,2—0,5 мм бўлган бир хил қатламда бериш лозим. Агар қатлам қалинроқ бўлса, у секин қурийди ва ёрилади. Қалинроқ қатлам бериш лозим бўлса, у ҳолда мазкур операцияни бир неча марта такрорлаш керак. Ҳар бир берилган қатлам қуритилиши ва жилвирланиши лозим. Шпатлёвканинг қуриган қатлами 150—280 номерли қум коғозлари билан жилвирланади ва жилвирлашда ҳосил бўлган чанг латта билан тозаланади. Детал юзаси ёппасига шпатлёвка қилинган бўлса, уни жилвирлаш учун ШРСУ-8 жилвирлаш ускунасидан фойдаланиш мумкин.