Тошкент Давлат техника

7.4. Гусеницалик тракторнинг осиш механизми
Тракторларни ишлаш жараёнида унинг осиш механизмлари қишлоқ хўжалик ускуналарига тупроқнинг қаршилиги қиймати ва йўналиши бўйича доимо ўзгариб турадиган таъсирини, ҳамда осма ускуна билан кўтарилган машинани тебранишни ва юкли тиркамани транспортлаш юкламасини қабул қилади. Масалан, шудгорлаш пайтидаги бурилишларда орқадан осигич тракторни ҳаракат йўналишига нисбатан тракторни буриб юборишга ҳаракат қилувчи катта юклама таъсирида бўлади. Бунда осгичнинг пастги тортқилари бугел кронштейнларига урилади, бунинг натижасида кўтариш ричаглари синади. Трактор агрегати қийшайганда ва у билан биргаликда бурилиш ёки орқага қайрилиш содир этилганда осгичнинг деталлари кўп ҳолларда деформацияланади, айрим ҳолларда эса синиши ҳам мумкин.
Осгич деталларининг ейилишига деталлар орасидаги тирқишга доимо тушувчи абразив чангги, лой, намлик, органик ва минерал ўғитларнинг қолдиқлари таъсир кўрсатади, ҳамда бирлашувчи деталларнинг сиртини коррозияга олиб келади. Кўрсатиб ўтилган омилларнинг барчаси осиш механизми деталларининг жойлашиш геометрик схемасига ва фазовий жойлашишини бузилишига ва трактори агрегатини нормал ишлашини ўзгаришига олиб келади.
Бир пайтнинг ўзида орқа осгич гидросистемасининг йиғма бирликлари ва деталлари ейилишга учрайди, гидравлик трубопроводларнинг бирикмаларини зичлиги бузилади, гидросистемадан фойдаланиш кўрсатгичлари ёмонлашади (куч цилиндрларининг транспорт чўкиши ортади, мойни йўқотилиши кўпаяди, бошқариш механизмларини ишлатиш кўрсатгичлари пасаяди).
Осиш механизмига техник хизмат кўрсатиш резбали бирикмаларни димо тозалашдан, қотириб туришдан, бўйлама тортқиларнинг резбали бирикмаларини мойлашдан, османи тўғри ишлашини текширишдан, ричаг-шарнир механизмида мос келмасликни йўклигини текширишдан, юқори даражадаги тақиллаш ва шовқин бўлмаслигини таъминлашдан иборат.
Таъмирлаш қуйидагича олиб борилади. Осгичнинг носозликлари кўздан кечириш ва ташқи белгилари бўйича аниқланади: уларга ричагли-шарнирли механизмнинг звеноларини геометриясини бузилиши, эгилиши, дарзлар мавжудлиги, қулоқларни синиб тушиши ёки деталларнинг узилиши, шарли бирикмаларни ейилиши, резбанинг шикастланиши, ҳамда османи иш ҳолатидан транспорт ҳолатига ўтказилганда тақиллаши киради.
Кўриб чиқилаётган тракторларда осиш механизми деталларининг нуқсонларига абразив ейилиш, шлицаларнинг буралиб кетиши ва ўтиришни бўшаши, осиш механизми қотиргичларини бўшаб кетиши ёки узилиши, дарз кетишлар, синиб тушишлар, эзилишлар ва бошқа шикастланишлар билан боғланган. Гусеницалик тракторларнинг осиш механизми конструкцияларининг умумийлиги, улардаги шикастланишларнинг характери ва частотасида ҳам умумийликлар мавжудлигини характерлайди.
Т-150 тракторида османи жорий таъмирлаш, ричаг валларининг шилицалари, пастги ўқи буралиб кетганда, сферик шарнирлар ейилганда бажарилади.
Осиш механизмини носозликларини бартараф этиш учун пастги ўқ чиқариб олинади, бунинг учун қийшайтиргич вилкаси узилади ва пастги ричагларнинг бармоғи пастги тортқи сферик шарнирлардан чиқариб олинади. Пастги тортқилар ва тиркама кронштейни чиқариб олинади.
Вални ричаглардан чиқариб олиш учун кўтариш ричаглари қийшайтиргичдан, тортиб турувчилар эса ричагларнинг валидан узилади, болтлар буралиб бугелнинг қопқоғи олинади. Юқорги ўқ ричагларнинг вал тешигидан пресс ёрдамида сиқиб чиқарилади. Зарурият туғилса ричагларнинг каллаги ричагли валларни ажратишни осонлаштириш учун газ горелкасида қиздирилади. Стопор ҳалқаларни тутиб турувчи болтлар бўшатилади ва юқорги торқи траверсаси ричаглари валдан чиқариб олинади. Чап ва ўнг втулкалар сиқиб чиқарилади ва ричаг валлари алмаштирилади.
Пастги тортқиларни алмаштириш ёки таъмирлаш учун қийшайтиргичнинг вилкаси узилади, бунинг учун ричагларнинг бармоқлари пастги тортқиларнинг сферик шарнирлари чиқариб олинади. Тортиб турувчиларни қотириш стремянкаси гайкаси бўшатилади ва пастги тортқи олинади, бунинг учун пастги торқи каллагини қотириш учун мўлжалланган бармоқ чиқариб олинади. Агар каллак ейилган ёки деформацияланган бўлса, у пастги тортқидан ажратилади.
Агар юқорги ёки пастги сферик шарнирлар носоз, унда дарз ва синиқлар бўлса, ушбу деталларни алмаштириш талаб этилади, унда уларни бўлакларга ажратиш учун махсус мосламалар билан жиҳозланган гидропрессдан фойдаланилади.
Ушбу мослама юқорги чеккасида сферик чуқурчалари бўлган цилиндрик тагликдан иборат. Ечиб олинган юқорги тортқининг каллаги тагликка шундай ётқизиладики, парчин михларининг каллаги сферик чуқурчаларга тушсин. Гидропресс пуансони билан шарнирнинг марказига босилади, бунда парчин мих каллаклари кесилади, шар ва ҳалқа эса тагликнинг ичига тушади. Шарнирни 180º га ағдариб ва шарни иккинчи ҳалқага ўрнатиб, бирикма охиригача бўлакларга ажратилади.
Бўлакларга ажратилгандан сўнг назорат ва ўлчаш ва деталларнинг, улар билан бирикан қисмларнинг техник ҳолатини аниқлаш имконияти туғилади ва ейилган деталлари алмаштирилади.
Осма йиғилганда ҳам юқорги ва пастги тортқи шарнирларининг парчин мих каллагига мос келувчи сферик чуқурчалари бўлган тагликдан иборат ва устидан гидропресснинг штоги ўрнатиладиган мосламадан фойдаланилади. Мослама устқўймасининг чеккасида ҳам парчин мих каллагини шакиллантирувчи чуқурча мавжуд.
Парчин мих ўрнига болтлик бирикмалардан ҳам фойдаланиш мумкин. Бунда ҳар бир бирикманинг тагига резина ҳалқа ўрнатилади, у шарнирга чанг ва абразив тушишини олдини олади. Юқорги ва пастги тортқиларнинг шарнирлари 0,2 кН дан катта бўлмаган кучда 500 мм елкада исталган текислик бўйича эркин бурилиши лозим. Қийшайтиргичларнинг ростловчи резбали бирикмалар, тортқилар ва тортиб турувчилар шундай йиғилиши керакки, унда воротокнинг дастаси ёрдамида деталларни енгил ва эркин силжиши таъминлансин. Тортқи шарнирларини йиғишда улар консистент мойи билан мойланади. Бармоқлар, фиксаторлар ва резбалар ҳам ушбу мой билан мойланади.
Йиғилган осгич, таъмирлашдан сўнг трактор билан осгични кўтариш ёки тушириш жараёнида массаси 2000 кг бўлган синов юкки билан синаб кўрилади, бунда шарнирлардаги охирги нуқталарида ёки тўхташ нуқталарида тақиллашлар бўлмаслиги лозим.