|
Sarvepalli Radhakrishnan ijtimoiy-falsafiy g‘oyalarining jamiyat
hayotida tutgan o‘rni”
deb nomlangan ikkinchi bobida Sarvepalli Radhakrishnan falsafasida
antropologik va axloqiy qarashlar, Sarvepalli Radhakrishnanning falsafiy ta’limoti va ilohiyotga
oid qarashlari tadqiq etilgan.
7
Литман A.Д. СарвапалиРадхакришнан. – М.: Наука, 1983. – C. 5.
8
Там же. - C. 10.
Radhakrishnan inson tabiati ko‘p qirrali ekanligini ta’kidlab, bularni: biologik odam,
ijtimoiy odam, siyosiy odam va individual odamlar, deb ajratadi. Biroq faylasuf o‘z ta’limotida
insonni yuqori darajadagi biologik mavjudot sifatida ko‘radi. Idealist sifatida Radhakrishnan
albatta inson tushunchasi va ishlab chiqarish tushunchalarini anglamas edi. U insonni boshqa tirik
mavjudotlardan farq qiluvchi bir qancha o‘ziga xos xususiyatlarini ta’kidlar, lekin bu
xususiyatlarni insonning tana, aql va ruh birligida, deb bilar edi. Ayniqsa, aql va ruh insonni
tabiatning boshqa mavjudotlaridan ajratib turadi. Insonning fizik sifatidan ham muhimroq jihati
mavjud. Uning tabiatida shunchaki obektiv bo‘lmagan element mavjud. Bu jihat insonga tabiatda
o‘ziga xos o‘rin egallashiga sabab bo‘ladi.
Inson nafaqat intuitsiyaga ega bo‘lgan mavjudot, balki u aql jamlanmasi hamdir. Uning
mohiyati fiziologiya, psixologiya yoki sotsiologiyaning obyektiga aylanishi bilan o‘zgarib
qolmaydi. Radhakrishnan fikricha, insonni fikrlovchi hayvon yoki aql mashinasi sifatida ko‘rish,
bu bir tomonlama qarashdir va uni bunday talqini uning aslida tub mohiyatini e’tibordan chetda
qoldiradi
9
. Shu bois faylasuf ilm-fan va texnika zararlarini ko‘rib xayratlangan holda, inson
haqida sof mexanik-material mavjudot, avtomatik reflekslardan tarkib topgan qurilma sifatini
berib, uning jismoniy qobiliyatlariga yuqori e’tibor berib, aslida uning yuksak ruhiy, axloqiy
qobiliyatlarini, ulug‘ ilohiyligini anglayotgan bizning davrimiz yetakchilarining nuqtai nazarini
inkor etar edi.
Insonning ilohiy xususiyatlarini ko‘rib chiqar ekan, Radhakrishnan buning birligi,
mohiyatini ruhiy, ma’naviy boshqarish, deb belgilaydi. Inson o‘ziga xos ilohiy mavjudot bo‘lib,
makon va zamon dunyosiga bog‘liq emas, deydi Radhakrishnan. Bunday inson mohiyatining
diniy-idealistik izohi “abadiy din“ tizimida asosiy o‘rini egallovchi ozodlik muammosi yechimini
belgilab beradi. Faylasufning „abadiy din“ ta’limotida axloqqa juda katta e’tibor qaratilgan. Uning
ta’imotidagi axloqiy jihatlar avvalombor „E’tiqod va inson xulqi doimo yonma-yon yuradi“, degan
shiorga amal qilar edi. Bu “universal din„ va “universal axloq„ ta’limotlariga mos kelmog‘i lozim.
“Universal axloq„ning shakllanishi jamiyatning turliligiga, milliy va diniy tabaqalanish kabi
to‘siqlar yo‘l bermaydi. Shu bois hayotda haqiqiy sof axloqni tadbiq etish Radhakrishnanga juda
mushkul tuyiladi. „Universal axloq“ uzoq kelajakning muammosidir. Markazda, ya’ni hozirgi
vaqtda esa, vaqtinchalik axloq asosiy o‘rin egallaydi. Radhakrishnan nafaqat kapitalizmning
odamlar ma’naviy hayotiga salbiy ta’sirini anglardi, balki uning hayot tarzini tubdan o‘zgartirish
lozim, deb bilardi.
Radhakrishnan ta’kidlardiki, e’tiqodni anglashga har qanday falsafa ham yordam bera
olmaydi. Shunday falsafa bo‘lishi kerakki, bizga dunyo va hayotda har tomonlama va chuqur
tushuncha berishi lozim. Radhakrishnan fikricha, „Biz yashayotgan dunyo haqidagi yakuniy
bilimlarni tushunish uchun, bizga konstruktiv falsafa kerak. Bunga faqatgina chuqur falsafiy
fikrlash natijasida erishish mumkin. E’tiqod esa, maqsadga muvofiq bo‘lishi zarur“.
Radhakrishnanning ta’kidlashicha, barcha mavjud narsalarning dastlabki realligi va
yakuniy asosini “Mutlaq ruh”, ya’ni Xudo tashkil etadi. Moddiy dunyoning mavjudligi ilohiyotga
bog‘liq, undan hamma narsa yuzaga keladi. Tabiat o‘z-o‘zining sababchisi emas. Uning biron-bir
qismi o‘zining mavjudligini tushuntirib bera olmaydi. Moddiyunchilikni u faqat mexanistik tarzda
tushungan. Mutloq ruh o‘zidan behisob dunyolarni yaratadi va yana o‘ziga qaytarib olishga qodir. U
zamon va makondan tashqarida mavjuddir.
9
Radhakrishnan S. The Indian approach to the religious problem. The Indian mind. Essentials of Indian philosophy
and culture. – D.: India, 1992. – P. 243.
Dissertatsiyaning
Do'stlaringiz bilan baham: |
