OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA‘LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT DAVLAT SHARQSHUNOSLIK UNIVERSITETI
MAGISTRATURA BO‘LIMI
Qo‘lyozma huquqida
UO‘К: 1(091)(075.8)
KBК: 87.3(0)
А-13
Abduvaxidov Abdullaziz Abdusattor o‘g‘li
SARVEPALLI RADHAKRISHNAN IJTIMOIY-FALSAFIY
QARASHLARI
Mutaxassislik: 70220502 - Sharq falsafasi va madaniyati (yo‘nalishlar bo‘yicha)
Magistr akademik darajasini olish uchun yozilgan
dissertatsiyasi avtoreferati
Ilmiy rahbar:
Tulenova K.J.
f.f.n, professor
Toshkent-2023
KIRISH (magistr akademik darajasi dissertatsiyasi annotatsiyasi)
Magistrlik dissertatsiyasi mavzusining asoslanishi va uning dolzarbligi.
Hozirda
bizning jamiyatimiz muhim tarixiy bosqich – mustaqil, demokratik, huquqiy, dunyoviy davlat qurish
pallasini oʻtamoqda. Bu jarayonda barchamiz oʻz burchimizni ado etishimiz zarur. Prezidentimiz
Sh.M.Mirziyoyev ta’kidlaganlaridek, “...Hozirgi paytda jamiyat va sivilizatsiyalar avvalo ijtimoiy
qadriyatlar va ta’lim tizimlari bilan raqobatlashmoqda. Shu nuqtai nazardan, buyuk ajdodlarimiz
bo‘lgan islom olamining mutafakkirlari asarlarini, ularning butun jahon sivilizatsiyasi rivojiga
qo‘shgan bebaho hissasini chuqur o‘rganish, teran anglash va
keng ommalashtirish alohida
ahamiyatga egadir”
1
.
Shu oʻrinda oldinga qoʻygan marralarimizga yetishish uchun har tomonlama yetuklikka
intilish zarur. Bu borada ajdodlarimiz oʻgitlari, ilmiy meroslari biz uchun dasturil amal boʻlib xizmat
qiladi.
Falsafa dunyoning barcha masalalari bilan qiziqadi. U xususiylik bilan chegaralanmasdan,
olamni bir butunlikda anglashga intiladi. Shu ma’noda falsafa fanlarning gultoji hisoblanadi. Oʻz
navbatida falsafa butun dunyo bagʻrida turli maktablarga ajralib, talqin va tadqiq qilinadi.
Mamlakatimizda boshqa ijtimoiy-gumanitar fanlar qatori falsafaga, xususan,
Sharq falsafasiga
katta ahamiyat berilmoqda. Arab dunyosi, Eron, Mestopotamiya, Hindiston, Xitoy,
Yaponiya,
Koreya va Markaziy Osiyo xalqlari falsafiy me’rosini o‘zida jam etuvchi Sharq falsafasi doimo
dunyo olimlari diqqat markazida bo‘lib kelgan. “Haqqoniy tarixni bilmasdan turib, o‘zlikni
anglash mumkin emas” degan edi O‘zbekiston Respublikasininng birinchi prezidenti
I.A.Karimov. Birinchi prezident ta’kidlaganidek, - “Biz bu bebaho me’rosdan xalqimizni, ayniqsa,
yoshlarimizni qanchalik ko’p bahramand etsak, milliy ma’naviyatimizni
yuksaltirishda,
jamiyatimizni ezgu insoniy fazilatlarni kamol toptirishda, shunchalik qudratli ma’naviy qudratga
ega bo‘lamiz ”.
Falsafaning eng koʻhna beshiklaridan biri boʻlgan Hindiston hozirda ham falsafiy ilmlar
yurtidir.
Oʻzbekiston – Hindiston aloqalari koʻp asrlik tarixga ega. Ayniqsa, Hindistonda Boburiylar
hukmronligi davrida ikki xalq aloqalari nihoyatda kengaygan. Boburiy shoxlar davrida oʻlkada
koʻplab bunyodkorlik ishlari amalga oshirilgan. Agra shaxrida barpo etilgan Toj Mahal dunyoning
yetti moʻjizalaridan biri sanaladi. Bugungi kunda Oʻzbekiston va Hindiston oʻrtasidagi doʻstlik,
oʻzaro hurmat va ishonchga asoslangan yuksak darajadagi hamkorlik aloqalari qaror topgan. Ikki
mamlakat mintaqa xavfsizligi va barqarorlik masalasida mushtarak qarashga ega. Hindiston
Oʻzbekiston Respublikasi mustaqilligini 1991 – yil 26 – dekabrda rasman tan oldi. Ikki
tomonlama aloqalarning shartnomaviy-huquqiy asosini 45 ta davlatlararo, hukumatlararo,
idoralararo xalqaro hujjatlar tashkil etadi.
2
Ikki
davlat madaniyati, urf-odati va qadriyatlari bir-biriga yaqindir. Shu sababdan
mamlakatlar orasidagi munosabatlar doʻstona tus olgan.
Bilamizki, Hindiston qadimdan falsafaga yoʻgʻrilgan mamlakat. Hozirda hind falsafasi
hind hayotining barcha jabhalarida oʻz hukmini oʻtkazmoqda. Sarvepalli Radhakrishnan hayoti,
amalga oshirgan ilmiy ishlari, bizni nafaqat hozirgi zamon hind falsafasi, balki qadim-qadimdan
shakllanib, rivojlanib kelayotgan koʻhna gʻoyalar haqidagi bilimlar bilan ham tanishtiradi. Chunki
Radhakrishnan Hindistonda qadimdan mavjud boʻlgan falsafiy maktablar haqida asarlar yozgan.
1
Mirziyoyev Sh.M. Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat’iyat bilan davom ettirib, yangi bosqichga ko‘taramiz. – Т.:
O‘zbekiston, 2017. – B. 35.
2
Jo’rayev S. Davlatlar va xalqaro tashkilotlar. – T.:
Akademiya, 2005. – B. 293-294.
Bu borada Radhakrishnan barcha Hindiston dinlari haqidagi bir qancha qimmatli asarlar
muallifidir. Mazkur asarlarda dinlar, diniy kitoblar va diniy oqimlar haqida ma’lumotlar
keltirilgan. Har bir din alohida boʻlimlar orqali axloqiy,
falsafiy, ma’naviy jihatdan ta’riflangan.
Bugungi kun hind falsafasi haqida gap ketganda, milliy ozodlik harakatlari haqida eslab
oʻtish oʻrinlidir. Nazariy-gʻoyaviy jihatdan, hind milliy ozodlik harakatiga xos taʻlimotning koʻzga
tashlanadigan tomonlaridan biri, uning diniy-aqidaviy mazmunidir.
Buning sababi shundaki,
diniylik bu mustamlakachilikka qarshi qoʻzgʻalgan hind xalqining ijtimoiy ruhuyatidagi yetakchi
elementlardan biridir. Sarvepalli Radhakrishnan kabi hind faylasuflari xorijiy gʻoyaviy oqimlar bilan
milliy ma’naviy merosni uygʻunlashtirish yoʻlida “sintez” shaklidan foydalanishga harakat
qilganlar.
Mavzuning dolzarbligi shundan iboratki, qadimdan Hindistonda rivojlanib kelayotgan
falsafaning ilk maktablari haqida bilimlarga ega boʻlish, bizning jamiyatda bu gʻoyalarning
ahamiyatini tahlil qilishdir. Hindiston ham koʻp davrlar milliy oʻzlikni qaytarib olish va qayta tiklash
uchun kurashgan. Oʻzbek xalqi ham jahonning tarix sahnasida bunday jarayonni oʻz
boshidan
oʻtkazgan. Hind va oʻzbek xalqlari oʻrtasida azaldan hamkorlik aloqalari oʻrnatilgan. Har qanday
mamlakatlar oʻrtasidagi boʻlajak aloqalar, ularning oʻtmishdagi munosabatlari poydevoriga quriladi.
Shu sababdan hozirda dunyo xaritasida oʻzining oʻrnini mustahkamlab borayotgan mamlakat –
Hindiston tarixi bilan tanishish ahamiyatga loyiq vazifadir.
