Toshkent davlat sharqshunoslik instituti

XXR ni 1990-2020 yillarga mo‘ljallangan iqtisodiy o‘sish ko‘rsatkichlari.²²

	Ulchov birliklari	1990 yil	2008 yil	Rivojlanish istiqboli
				2010 yil	2020 yil
Aholi	mln.kishi	1143,3	1326	1380	1480
YaIM	mlrd.AQSh doll.	1854,8	4294,2	9989,3	17061,2
Energiya tashuvchilar	mln. tonna	1310,0	1775,5	2308,2	2777,9
ko‘mir	mln.tonna	1082,0	1500,0	1963,0	2277,.0
neft:	mln.tonna	276,0	365,0	484,0	576,0
Jumladan, -iste’mol	mln.tonna	138,0	203,0	284,0	355,0
-qazib olish	mln.tonna	138,0	165,0	200,	221,0
-import	mln.tonna	-	38,0	84,0	135,0
Gaz	mlrd.kub.m	31,6	60,0	100,8	189,2
Jumladan, -iste’mol	mlrd.kub.m	15,8	30,0	59,9	119,3
-qazib olish	mlrd.kub.m	15,8	30,0	49,9	79,9
-import	mlrd.kub.m	-	-	10,0	39,.4
Elektro energiya	mlrd.kvatt/s	661,6	1330,9	2269,7	3241,5
Po‘lat	mln.tonna	66,4	120,0	140,0	170,0
Plastmassa	mln.tonna	2,3	4,2	10,0	16,0
Avtomobillar:	ming dona	524,0	2500,0	6000,0	-
Jumladan -yuk tashishuvchi	ming dona	289,7	800,0	2000,0	-
-engil mashinalar	ming dona	224,3	1700,0	4000,0	-
sement	mln.tonna	290,7	550,0	850,0	-
mineral ug‘itlar	mln.tonna	18,8	32,0	38,2	-
Don yetishtirish	mln.tonna	446,2	500,0	560,0	595,0
suv xo‘jaligi mahsulotlari	mln.tonna	12,4	38,0	45,0	-
Tashqi savdo aylanmasi	mlrd. AQSh dollarida	55,6	474,3	980,0	1400,0
jumladan: -Eksport	mlrd. AQSh dollari	29,9	249,2	500,0	800,0
-Import	mlrd. AQSh dollari	25,7	225,1	480,0	600,0

Bu bosqichda, iqtisodiy o‘sishning ekstensiv turidan, uning intensiv turiga o‘tish bo’lib, ya’ni unda resurslarni tejash, kapital va ilm sig‘imi yuqori bo‘lgan texnologiyalardan foydalanish vazifasi hal etilishi lozimdir. Mamalakat ichki integratsiyasini kuchaytirish, yagona milliy bozorni tashkil etish va uni jahon bozori bilan bog‘lash masalalari ham, hozirgi kunning dolzarb vazifalaridan hisoblanadi.

Xitoyning “ochiqlik siyosati” ni asosiy yo‘nalishlaridan biri, uning boshqa davlatlar bilan savdo va texnik- iqtisodiy hamkorlik olib borishi sohasidir. 1979-yildayoq, bu sohada Xitoy, tez sur’atlarda, rivojlanishga erishdi. 1990-yillarning oxiriga kelib esa, Xitoy 227 ta davlat va mintaqalar bilan savdo iqtisodiy aloqalarini o‘rnatdi va shu bilan birga, xorijda o‘zining 4379 korxonasini ochdi. Xozirgi kunda, Xitoy eksportida mashinasozlik va elektrotexnika sanoati mahsulotlari ortib bormoqda va bu ko‘rsatkichlar bo‘yicha mamlakat, dunyoda 1-o‘rinlarni egallamoqda. Xitoy importida esa, hom ashyo, energiya tashuvchilar va transport uskunalari ustunlik qiladi. Undan tashqari, Xitoy eksportida oxirgi paytlarda, yana, kiyim-kechaklar, matolar, sanoat mahsulotlari, ayniqsa, turistik anjomlar, sport inventarlari, oyoq- kiyim, saotlar va h.k.lar asosiy o‘rinni egallamoqda.

Xitoy iqtisodiy islohotlari davrida ATES, ASEAN davlatlari bilan savdo sohasidagi olib borayotgan xamkorligi ancha o‘sdi, xususan, Yaponiya, AQSh, Janubiy Koreya, Rossiya xamda MDX davlatlari bilan Xitoy o‘zining rivojlanishida texnik-iqtisodiy xamkorlikni, asosan, 3 ta yo‘nalishda olib bormoqda:

1.Boshqa davlatlarga texnik -iqtisodiy yordam ko‘rsatish;

2.Xorijdagi qurilish ob’ektlarida pudrat ishlarini bajarish, ularga ishchi kuchini yetqazib berish va xorijiy davlatlarga o‘zining kapitalini qo‘yish;

Undan tashqari, o‘z navbatida, boshqa davlatlardan ikki tomonlama va ko‘p tomonlama, xalqaro bitimlar asosida, texnik-iqtisodiy yordam olish.

8.3.Xitoyning shaxsiy kompyuterlar bozori.

Hozirgi davrda, Xitoy hukumati informatsion texnologiyani rivojlantirish zarurligini tushunib, bu borada dadil qadamlar qo‘ymoqda. Bu yo‘nalishda, hukumat markazlashtirilgan rejalashtirish va bozor tomonidan tartibga solish tadbirlarini birgalikda olib bormoqda.

Xitoyning 9-besh yillik rejasiga asosan, mamlakatda yangi komponentli mikrosxemalar, kompyuterlar va aloqa tarmog’i uchun kerakli uskunalar ishlab chiqarildi. Mamlakatda kompyuterlar hamda uning extiyot qismlarini va komponentlarini ishlab chiqarish va uni eksporti bo‘yicha baza yaratildi. 1993-yilda, shaxsiy kompyuterlar ishlab chiqarayotgan korxonalar uchun, Xitoyda imtiyozli soliqlar turi keng tarqatildi.

Xitoy kompyuterlar bozorida xorijiy kapitallar ulkan rolni o‘ynaydi. Xorijiy investorlarning bu sohaga qiziqish sabablaridan biri, Xitoyda shaxsiy kompyuterlarni ishlab chiqaruvchi xorijiy kompaniyalar, har doim ham kompyuter komponentlarini import qilish uchun, boj to‘lamasligidir. Xorijiy sarmoyadorlar kompyuterlar ishlab chiqaruvchi qo‘shma korxonalarga, nafaqat, o‘zining sarmoyasini, balki, korxonalarni boshqarish sohasidagi bilimlariniini va texnologiyalarini jalb qiladi. Xitoy tomon esa, o‘z navbatida, xorijiy sheriklariga yer (fabrika-zavodlari maydonlari), arzon ishchi kuchi va kerakli hom ashyolarni, Xitoy qonunlari va mahalliy bozor talablaridan kelib chiqib, taklif etadilar.

Ko‘pincha, Xitoy hukumati, g‘arb davlatlarida ishlab chiqarilgan zamonaviy texnologiyalarni o‘ziga jalb etishga qiziqadi. Shu bilan birga, ko‘p hollarda, Xitoy qo‘shma korxonalarida ishlab chiqarilgan shaxsiy kompyuterlar xorijga, faqatgina, hukumatning eksportni qo‘llab-quvvatlash talabini qondirish uchungina olib chiqiladi va keyinchalik esa, u ayrim hollarda, import mahsuloti sifatida legal va nolegal holatda mamlakatga qaytib olib kelinadi (reeksport).

Xitoy hukumati o‘zining savdo siyosatida, mahalliy texnologiyalar asosida ishlab chiqarilgan mahsulotlarni himoyalash (Proteksionizm) siyosatini olib bormoqda. Xitoydagi shaxsiy kompyuterlar savdosining gurkirab o‘sishi, Ay-Di-Si ma’lumotiga ko‘ra, 1996-yilga keliboq, Xitoy bozorini ATR mintaqasidagi yirik bozorlaridan biriga aylantirdi. (albatta, Yaponiya va Janubiy Koreyadan so‘ng). 1997-yil ma’lumotiga ko‘ra, ATR mintaqasida sotilgan shaxsiy kompyuterlarning 1/4 qismi Xitoyga to‘g‘ri kelgan, biroq, qiymat ko‘rsatkichi nuqtai nazaridan, bu mahsulotning 18% i gina Xitoy bozoriga to‘g‘ri keladi. Bu degani, Xitoy bozorida kompyuterlarning uncha qimmat bo‘lmagan narxdagi modellari ustunlik qilayotgani hamda bozordagi Noutbuklar xajmi esa, ancha kichkinaligini bildiradi. Hozirgi kunda, Xitoy o‘zining shaxsiy kompyuterlar ishlab chiqarish bozorining hajmi bo‘yicha, AQSh, Yaponiya, Germaniya, Angliya, Fransiya davlatlaridan keyin, 6- o‘rinni egallamoqda.

Biroq, Ay-Di-Si ning ma’lumotiga ko‘ra, kelajakda Xitoy bu sohada AQSh va Yaponiya va Janubiy Koreyadan so‘ng 4-o‘rinni egallashi mumkin. Xitoyning kompyuterlar savdosi xolatini quyidagi jadval 8.3.1. dan ko‘rishimiz mumkin.

Jadval 8.3.1.

Dunyoning davlat va mintaqalar bo‘yicha kompyuterlar savdosi ko‘rsatkichlari (mln. dona).1997-2007 yy.²³

Davlatlar	1997 yil	2007 yil	O‘sishi % da
XXR	3,0	13,5	430,0
Yaponiya	7,9	14,5	197,3
ATR Yaponiyasiz	10,3	13,0	103,0
AQSh	31,5	42,3	13,6
Dunyo bo‘yicha	79,9	103,6	13,4