Toshkent davlat sharqshunoslik instituti sharq filologiyasi fakulteti turkiy tillar kafedrasi

-siz (–sız, -suz, -süz) qo‘shimchasi -li,–lı,-lu,-lü qo‘shimchasining antonim shaklidir. Shu boisdan turk grammatikasida manfiy ot yoki manfiy sifat qo‘shimchalari deb ham ataladi. –lı qo‘shimchasi, asosan, asosdan ifodalangan belgining mavjudligini, -sız qo‘shimchasi esa mavjud emasligini bildiradi: taş-sız, ev-siz, kol-suz, ana-sız, iş-siz, görgü-süz, çorap-sız, su-suz, ölçü-süz, içki-siz, duygu-suz, süt-süz kabi. U kamdan-kam hollarda egalik qo‘shimchasidan keyin kelishi mumkin: annem-siz, babam-sız kabi.
–ki qo‘shimchasi oidlikni ifodalaydi. Uning asosiy vazifasi bog‘liqlik, oidlik ma’nosini ifodalash bo‘lib, asosan, sifat yoki olmosh yasaydi: şimdi-ki, önce-ki, öte-ki, dün-kü, demin-ki, sonra-ki, beri-ki, bugün-kü, karşı-ki, akşam-ki, yarın-ki, sabah-ki, aşağı-ki, evvel-ki, gece-ki kabi.
-lık (-lik, -luk, -lük). Otdan ot yasovchi ushbu qo’shimcha turk tilida otdan sifatlar ham yasaydi: kira-lık, yıl-lık, oda-lık, dolma-lık, kış-lık, hediye-lik, adım-lık, yudum-luk, kesim-lik, gün-lük, yemek-lik, ay-lık kabi.
–kan. Bu qo‘shimchani ham turk tilid faqat çalış-kan, konuş-kan so‘zida uchratish mumkin (baş-kan so’zi ot turkumiga kiradi).
–şın (-şin).Rangni bildiruvchi so‘zlardagina uchraydigan bu qo‘shimcha yaqinlik hamda o‘xshashlikni ifodalaydi: sarı-şın, kara-şın, mavi-şin(qisqartirilgan shakli maviş), ak-şın, gök-şin kabi.
Yevropa va boshqa tillardan kirib kelgan -al, -el qo‘shimchasi yordamida ham turk tiliga otlardan bir qator sifatlar yasalgan: sosy-al, kültür-el, ulus-al, yer-el kabi. Turk tilidagi singarmoniya qonuniga ko’ra unli bilan tugagan so’zlarda va hatto ba’zi undosh bilan tugagan so’zlarga –el yasovchisidan oldin –s undoshi orttiriladi: bölge-sel, bilgi-sel, duygu-sal, gelenek-sel,siya-salva hok.