Toshkent davlat sharqshunoslik instituti sharq filologiyasi fakulteti turkiy tillar kafedrasi

Sifat darajalari. Sifatlarning otlashishi - Sıfatlarda Derecelendirme. Sıfatların İsimleşmesi
Belgining ortiq yoki kamligi jihatidan farqlanishi sifat darajalari, shu ma’noni ifodalovchi shakllar esa daraja shakllari deyiladi. Sifat darajalari to‘rt xil:
1. Oddiy daraja.
2. Qiyosiy daraja.
3. Orttirma daraja.
4. Ozaytirma daraja.
Oddiy daraja belgining odatdagi me’yorini bildirib, boshqa sifat darajalari uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Oddiy daraja maxsus ko‘rsatkichga ega emas: iyi ( yaxshi), ilginç (qiziq), büyük (ulkan), güzel (chiroyli).
Qiyosiy daraja qiyoslanuvchi belgining me’yordan biroz kamligini qiyoslab ko‘rsatuvchi daraja bo‘lib, sifat asosidan oldin daha (-roq qo‘shimchasining ma’nosini bildiradi) so’zi qo‘shish orqali yasaladi: daha güzel (chiroyliroq), daha yakın (yaqinroq).
Orttirma daraja belgining me’yordan ortiq ekanligini bildirgan sifat shakli bo‘lib, quyidagi usullar bilan yasaladi.
— sintaktik usul: oddiy darajadagi sifat oldidan çok, pek (juda, g‘oyatda, nihoyatda), en (eng,jiqqa, g‘irt, о‘lguday) kabi so‘zlarni keltirish bilan yasaladi: çok kurnaz (juda ayyor), çok cimri (о‘lguday ziqna), en büyük (eng katta), pek güzel (g‘oyatda chiroyli).
— fonetik usul: sifatning birinchi bo‘g‘inini tovush o‘zgarishi orqali takrorlab (-p(a), -m(a), -s, -r tovushlari yordamida) qo‘llash orqali yasaladi: kıpkırmızı (qip-qizil), sapsarı (sapsariq), masmavi (ko‘m - ko‘k).Turk tilida bunday sifatlar pekiştirme sıfatlarıdeyiladi. Ular nutqda o`zbek tiliga nisbatan ko`proq ishlatiladi.