Toshkent davlat sharqshunoslik instituti qosimjon sodiqov turkiy til tarixi

 
Ko‘makchilar 
 
Ko‘makchilar  vosita,  maqsad,  sabab,  vaqt,  makon  va  shu 
kabi munosabatlarni bildirish uchun qo‘llaniladigan so‘zlardir. 
Yodgorliklar tilida birlä~bilä, üčün, üzä~üzrä, ičrä, ičindä, 
ara,  ötrü,  tapa~taba,  uδu~uzu,  basa,  soŋ,  qat,  ašnu,  burun, 
kedin~keδin~keyin,  baru,  tegin~degin,  kibi  ko‘makchilari 
qo‘llanilgan. 
üzä ko‘makchisi: Toquz oğuz bodun üzä qağan olurtï, tir. – 
To‘g‘uz  o‘g‘uz  xalqi  ustidan  (bir)  xoqon  taxtga  o‘tirdi,  –  der 
(Ton.9). 
tegin  ko‘makchisi:  Qïrq  yïlqa  tegin  bay  čïğay  tüzlänür  – 
Qirq yilgacha boy bilan kambag‘al tenglashadi (MK.I.333). 
“So‘ng”  ma’nosida  soŋ,  basa,  ötrü  so‘zlari,    hozirgi 
“keyin” so‘zining o‘rnida kedin, kenä so‘zlari qo‘llanilgan. 
Eski  o‘zbek  tili  davridan  boshlab  bular  bilan  bir  qatorda 
ğayr-i,  magar,  nečük-kim,  bajuz  ko‘makchilari  ham  amal 
qilgan. 

---

 
201
Ilmiy  adabiyot  va  qo‘llanmalarda  teg~deg  /  tek~dek ni 
“qo‘shimcha”  deydilar.  Aslida,  bu  qo‘shimcha  emas, 
o‘xshatish  ko‘makchisidir.  Shuning  uchun  u  so‘zlarga 
birikkanda o‘zak-negiz bilan uyg‘unlashmaydi, o‘z ko‘rinishini 
saqlab  qoladi.  Masalan:  qoñ-teg.  Shunga  qaramay,  ba’zi 
hollarda  bog‘lanayotgan  so‘z  tabiatiga  moslashuvi  ham 
mumkin: andağ~andaq, mundağ~mundaq.