Toshkent davlat sharqshunoslik instituti qosimjon sodiqov turkiy til tarixi



Download 2,75 Mb.
Pdf ko'rish
bet83/186
Sana31.12.2021
Hajmi2,75 Mb.
#257869
1   ...   79   80   81   82   83   84   85   86   ...   186
Bog'liq
turkiy til tarixi

 
Ravishdosh 
 
Tilimiz  tarixida  fe’lning  ravishdosh  shakli  quyidagi 
ko‘rinishda uchraydi: 
-a, -ä affiksli ravishdosh: ača – ochib, basa – bosib, ağa – 
ko‘tarilib, adïra – ayirib, sanča – sancha, bičä – bichib, kesä – 
kesib,  kezä  –  kezib.  Ko‘k  turk  bitiglarida:  Altun  yïšïğ  aša 
kältimiz,  Ärtis  ögüzüg  käčä  kältimiz.  –  Altun  yishni  oshib 


 
179
keldik,  Ertish  daryosini  kechib  keldik  (Ton.37).  MK  da:  Etil 
suwï aqa turur. – Etil suvi oqib turar. 
-u  (-yu),  -ü  (-yü)  affiksli  ravishdosh.  Matnlardan  misollar: 
Käyik  yäyü,  tabïsğan  yäyü  olurur  ärtimiz.  –  Kiyik  yeb, 
tovushqon  yeb  kun  kechirar  edik  (Ton.8).  Kiši  sözläšü,  yïlqï 
yïzlašu.  –  Kishi  so‘zlashib,  yilqi  hidlashib  (bir-birini  biladi) 
(MK.III.114).  Ötrü  ol  awïčğa  ïğlayu  xanqa  inčä  tip  ötündi.  – 
So‘ng u qariya yig‘lab xonga shunday deya o‘tindi (AT.283).  
-p / -b affiksli ravishdosh. bašlap – boshlab, berip – berib, 
qodup  –  qo‘yib,  ešitip  –  eshitib,  tep  –  deb.  Matnlardan 
o‘rnaklar:  Tewäy  münüp  qoy  ara  yašmas.  –  Tuya  mingan 
qo‘ylar  orasiga  yashirina  olmaydi  (MK.III.68);  Qač  qata 
taluyqa  kirip,  bišär  yüz  erin  barïp,  asan  tükäl  kelmiš  erti.  – 
Necha  bor  dengizga  kirib,  besh  yuzcha  er  bilan  borib,  sog‘-
omon qaytgan edi (AT.283).  
-pan, -pän / -ban, -bän affiksli ravishdosh.  İB da: olurupan 
– o‘tirib, yatïpan – yotib. 
-maδïp, -mäδip affiksli ravishdosh. MK da: eδkärmäδip oq 
atar – o‘ylamayin o‘q otar. 
Se’rda shunday kelgan: 
İglädi meniŋ aδaq, 
Körmäzip oğrï tuzaq. 
İglädim andïn uzaq, 
Emlägil emdi tuzaq. 
(Yashirin  tuzoqni  ko‘rmay,  mening  oyog‘im  ilindi.  Uzoq 
vaqt qiynaldim. Ey sevgilim, endi o‘zing davola) (MK.I.361). 
Tawğač  xannïŋ  turqusï  telim,  teŋlämäzip  bïčmas.  – 
Tavg‘ach  xonning  ipakligi  mo‘l,  lekin  o‘lchamay  kesilmaydi 
(MK.I.402). 
-qalï,  -käli  /  -ğalï,  -gäli  affiksli  ravishdosh.    MK  da: 
tutušqalï  –  tutish  uchun,  urğalï  –  urgani,  urish  uchun;  QB da: 
alğalï  –  olish  uchun,  tutqalï  –  tutish  uchun,  tergäli  –  terish 
uchun.  


 
180
-qïnča, -kinčä /  -ğïnča, -ginčä /  -qunča, -künčä /  -ğunča, -
günčä  affiksli  ravishdosh.    MK  da:  Öküz  aδaqï  bolğïnča 
buzağu bašï bolsa yig. – Ho‘kizning oyog‘i  bo‘lgandan ko‘ra, 
buzoqning  boshi  bo‘lgan  yaxshi;  QB da:  todmağïnča  – 
to‘ymaguncha, basmağïnča – bosmagunga qadar, yetmäginčä – 
yetmay turib. 
-yïn, -yin affiksli ravishdosh. Tašra yorïyur tiyin kü ešidip, 
balïqdaqï tašïqmïš, tağdaqï inmiš. – Tashqarida yuribdi, degan 
xabarni  eshitib,  shahardagi  tashga  chiqibdi,  tog‘dagi  inibdi 
(K.11–12). 
-matï, -madï, -mäti, -mädi / -matïn, -madïn, -mätin, -mädin 
affiksli  ravishdosh.  Bunča  išig  küčüg  bertükgärü  saqïnmatï 
“türk  bodun  ölüräyin,  uruğsïratayïn”,  –  ter  ermiš.  –  Shuncha 
mehnatini,  kuchini  sarf  etganiga  ham  andisha  qilmay:  “Turk 
xalqini  o‘ldirayin,  urug‘ini  qoldirmayin”,  –  der  ekan  (K.10); 
İgidmiš  qağanïŋïn  sabïn  almatïn  yir  sayu  bardïğ.  –  Tarbiyat 
qilgan xoqoningning so‘zini olmayin har yerga ketding (Ka.9). 

Download 2,75 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   79   80   81   82   83   84   85   86   ...   186




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish