Toshkent davlat sharqshunoslik instituti jahon siyosati, tarix va falsafa fakulteti

XULOSA 
 
Xulosa qilib shuni aytishim mumkinki, Yaponiya tashqi siyosati davlatlar 
suverenitetini hurmat qilgan holda o’z milliy manfaatlarini amalga oshirishga 
qaratilgan tashqi siyosatdir. Ushbu siyosatni amalga oshirishda “Soft power” ya’ni 
“yumshoq kuch” siyosatida samarali foydalanib kelmoqda. Bu orqali butun 
dunyoda yaponomaniya (
日本にか
)ni kuchaytirish va xalqaro munosabatlardagi 
Yaponiya mavqei, ta’sirini saqlab turishdan iborat.
Birinchida, Yaponiyaning OTOM hududidagi siyosatiga to’xtaladigan 
bo’lsak, bu mintaqadagi integratsion jarayonlarda Yaponiyaning ahamiyati oshib 
bormoqda. Jahon hamjamiyati globallashuvining zamonaviy bosqichida dunyoning 
eng tez suratlarda rivojlanayotgan Osiyo-Tinch Okeani mintaqasida Yaponiya, 
Janubiy Koreya va Xitoyning ahamiyati nafaqat mintaqaviy jihatdan, balki butun 
dunyo miqyosidagi integratsiyalashuvga katta tasir ko’rsatmoqda. Mintaqaviy 
jarayonlarning rivojiga Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlari assotsiatsiyasi 
(Association of asouth East Asian Nations – ASEAN) tashkilotining alohida 
ahamiyati mavjud. 1967 yilda tashkil etilgan bo’lib, uning tarkibiga Bruney, 
Vyetnam, Indoneziya, Kamboja, Laos, Malayziya, Myanma, Singapur, Tailan, 
Filippin, Rossiya, Yaponiya va boshqalar kiradi.
Hozirda, ASEAN tashkiloti Janubi-Sharqiy Osiyoning 10 ta mamlakatini 
o’zida birlashtirib, dunyoning tezkor rivojlanayotgan, nufuzli regional 
tashkilotlardan biriga aylandi. Ushbu mintaqaviy tashkilotdagi Yaponiyaning o’rni 
oshib bormoqda. ASEAN va Yaponiya o’rtasida savdo iqtisodiy hamkorlik tobora 
kengayib bormoqda. 2010 yili ikki yoqlama savdo aylanmasi 162,6 mlr. Dollarga 
yetdi. ASEAN bilan tashqi savdo aylanmasi bo’yicha Yaponiya Xitoy va 
AQSHdan keyin uchinchi o’rinni egallaydi. 2008 yili Yaponiya va ASEAN 
o’rtasida ko’p yoqlama hamkorlik to’g’risida bitim imzolandi. Ushbu bitim tovar 

---

va xizmatlar savdosi hamda investitsiya faoliyati va iqtisodiy hamkorlikni tartibga 
solish masalalarini qamrab olgan. 2008 yildan boshlab Yaponiya ASEAN 
mamlakatlaridan import qilinayotgan tovarlarning 93% ga bojxona bojlarini bekor 
qildi.
Ikkinchidan, Yaponiya va Xitoy xalqaro hamjamiyat va mintaqada 
barqarorlik va tinchlikni saqlab turishda muhim vazifani bajaradigan davlatlar 
hisoblanadi. Yaponiya va Xitoy o’rtasidagi o’zaro hamjihatlik nafaqat ikki davlat 
o’rtasida, balki Osiyo Tinch okeani mintaqasida ham muhim hisoblanadi.
Uchinchidan, Yaponiya va Janubiy Koreya OTOM mintaqasidagi strategik 
muhim ahamiyatga ega bo’lgan o’zaro eng yaqin qo’shni davlatlar hisoblanadi. 
Ikki mamlakat o’rtasidagi tichlik Osiyo Tinch okeani mintaqasi rivojlanishi uchun 
ham eng birinchi omillardan biri hisoblanadi. Ijtimoiy sohada 2015-yilning o’zida 
440 dan ortiq loyihalar amalga oshirilgan bo’lsa, siyosiy jabhada noyabr va dekabr 
oylarida ikki davlat rahbarlari o’rtasida birinchi sammit uchrashuvi bo’lib o’tdi. 
Unga ko’ra anchadan beri hal qilinmayotgan ayollar huquqini tiklash bo’yicha 
kelishuvga erishildi. Shuningdek, kelajakda ham o’zaro siyosiy masalalarda 
hamkorlik qilishga umid bildirildi. Ayni paytda AQSH-Yaponiya va Janubiy 
Koreya Shimoliy Koreyaning provokatsion harakatlariga qarshi birgalikda qarshi 
turib, hamkorlikni davom ettirmoqda.
To’rtinchidan, Bugungi kunda Yaponiya va Amerika Qo’shma Shtatlari 
munosabatlarida biroz chigallashish yuz bermoqda. Ba’zi amerikalik olimlar 
fikriga ko’ra Abe hukumati Tramp bilan munosabatlari tanqid qilinmoqda. Misol 
uchun, Kanberalik olim, professori Aurelia Georgi o’zining maqolasida 
quyidagicha fikr bildirgan: 
“
Qo’shma Shtatlarning ko’plab boshqa do’stlari va ittifoqdoshlari kabi, 
Yaponiya hozirgi kunda xaritada belgilanmagan hududlar navigatsiyasi 
muammosiga duch kelmoqda, Tramp hukumati bilan qanday tarzda aloqa qilish 
avvalgi ikki tomonlama aloqalar qayta kelishuvga erishilishini talab etadi.
Beshinchidan, Rossiya va Yaponiya aloqalariga to’xtaladigan bo’lsam, bu 
ikki yirik, rivojlangan mamlakatlar o’zaro iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish va 

---

mintaqaviy xavfsizlik masalalarida hamjihatlik asosida ish olib borishdan 
manfaatdor. Ammo ikki davlat o’rtasidagi hududiy muammolar tufayli mana bir 
necha yildirki, ikki davlat o’rtasidagi aloqalarda biroz oqsoqliklar mavjud deb 
o’ylayman. Ikkala davlat ham o’zaro do’stlik bitimi tuzish tarafdori. Biroq 
uchinchi tomon yani AQSH va Xitoy bu ikki davlat o’rtasidagi aloqalar 
mustahkamlanishidan manfaatdor emas. Shu bois Rossiya va Yaponiya 
munosabatlari yaxshilanishida tashqi kuchlarning bosimi ustunlik qilib kelmoqda 
deb bilaman. AQShning OTOMdagi asosiy strategik sherigi bo’lgan 
Yaponiyaning, AQSHning raqibi bo’lgan Rossiya Federatsiyasi bilan aloqalari 
yaxshilanishi bu mintaqadagi manfaatlariga jiddiy xavf tug’diradi.
Umuman, OTOM mintaqasida integratsiya jarayonlarining rivojlanish 
istiqboli masalasi so’ngi yillarda AQSH ishtirokida Osiyoning yetakchi davlatlari 
bilan o’tkazilayotgan Sharqiy Osiyo sammitining asosiy mavzusi bo’lib qolmoqda. 
Unda yaqin kelajakda Osiyo hududida yaratilishi rejalashtirilayotgan ikkita 
integratsion birlashmalar xususida gap bormoqda. Ularning birinchisi - AQSH 
tomonidan ilgari surilayotgan TRANS Tinch okean sherikligi (TTP) tashkiloti 
bo’lib, u erkin iqtisodiy hudud yaratish yo’li bilan tovarlar va xizmatlar 
savdosidagi cheklovlarni butunlay olib tashlashni kafolatlashga qaratilgan.
Oltinchidan, Yaponiya tashqi siyosiy strategiyasining asosiy tamoyillaridan 
yana biri, Yaponiya o’z milliy manfaatlariga asoslangan holda, global va 
mintaqaviy siyosatda siyosiy-strategik va iqtisodiy aloqalar tizimida asosiy rolni 
qabul qilishi zarur hisoblanadi. Birinchi bosqich Markaziy Osiyodagi davlatlari 
bilan mustahkam aloqaga kirishish va shu orqali mintaqadagi manfaatlarini himoya 
qilish bilan bog’liq bo’lsa, Osiyo-Tinch okeani mintaqasida etakchi davlat 
maqomiga da’vogarlik qilish Yaponiya uchun eng muhim maqsadlardan biri. 
Yaponiya tashqi siyosatda Yaponiya diplomatiyasi uchun yangi bo’lgan “Markaziy 
Osiyo yo’nalishi” ishlab chiqilgan bo’lib unda beshta respublika alohida 
ahamiyatga ega. Yaponiya milliy manfaatlari uchun mintaqaning ahamiyati 
shundan iborat ediki, bu yerda yetarli darajada tabiiy boyliklar, jumladan 
uglevodorod va mineral xom-ashyolar, qimmatbaho metallarni ko’pligi 

---

shuningdek, Osiyodagi xom-ashyoni qazib olish va qayta ishlashni sezilarli 
darajada osonlashtiradigan eng malakali va nisbatan arzon ishchi kuchini 
mavjudligi, bulardan tashqari bu mintaqadagi Xitoy ta’sirini kamaytirish maqsadi. 
Ulkan o’zgarishlar 1993 yil 1 yanvarda, Markaziy Osiyodagi beshta respublika 
“Iqtisodiy Hamkorlik Tashkiloti taraqqiyotga ko’mak” Qo’mitasiga a’zo etib qabul 
qilinishi va rivojlanayotgan davlatlar ro’yxatiga kiritilganidan keyin yuz berdi. Bu 
ularga chetdan iqtisodiy yordamni jalb qilish ikoniyatini yaratdi. Yaponiya bu 
imkoniyatdan foydalanib, uning rivojlanayotgan mamlakatlar bilan hamkorlik 
qilishning asosiy shakllaridan bo’lgan “Taraqqiyotga Rasmiy Ko’mak” dasturi 
orqali mintaqada o’z ta’sirini yoyishga harakat qildi.
Yaponiyaning Markaziy Osiyo davlatlari bilan aloqalari taraqqiyotining 
ikkinchi bosqichiga o’tishi uning foydali yerosti boyliklarni qazib chiqarish va 
Yaponiyaga eksport qilish manfaatlariga ko’proq bog’liqdir. 
Shu o’rinda takidlash joizki, so’ngi yillarda O’zbekiston Respublikasi Oliy 
Majlisining xalqaro aloqalari kengayib borishida 2015 yilda Yaponiya parlamenti 
o’rtasida “O’zbekiston-Yaponiya” hamkorligi bo’yicha parlamentlararo guruhi 
tashkil etildi. Shuningdek, 2015 yil oktabr oyida Yaponiya Bosh vaziri Shinzo 
Abening mamlakatimizga tashrifi doirasida ikki mamlakat parlamentlari o’rtasida 
do’stlik va hamkorlik aloqalarini yanada mustahkamlash va tashi siyosat 
mahkamalari o’rtasidagi maslahatlashuvlarni muntazam o’tkazishga kelishib 
olindi.