Тошкент давлат педагогика университети қўлёзма ҳуқуқида

Якуний босқичдаги олинган натижаларга кўра таълим муассаларидаги статистик хисоблар жадвали
3.8-жадвал

Бошланғич таълим ва спорт тарбиявий иш 3-курс		Мотивацион	Интеллектуал-когнитив	Эмоционал	Амалий
Уртача киймат	Тажриба гуруҳи	3,90	3,89	3,82	4,00
	Назорат гуруҳи	3,42	3,45	3,41	3,44
Самарадолик коеф.		1,14	1,13	1,12	1,16
Танланма Дисперсия	Тажриба гуруҳи	0,41	0,41	0,44	0,38
	Назорат гуруҳи	0,38	0,40	0,37	0,40
ўртача квадратик четланиш	Тажриба гуруҳи	0,64	0,64	0,66	0,62
	Назорат гуруҳи	0,62	0,63	0,61	0,63
вариация қийматлари	Тажриба гуруҳи	0,16	0,17	0,17	0,15
	Назорат гуруҳи	0,18	0,18	0,18	0,18
ишонч четланишлари	Тажриба гуруҳи	0,05	0,06	0,06	0,05
	Назорат гуруҳи	0,05	0,05	0,05	0,05
Ишончлилик оралиги	Тажриба гуруҳи	3,85	3,83	3,76	3,95
		3,96	3,94	3,87	4,05
	Назорат гуруҳи	3,37	3,39	3,36	3,38
		3,47	3,50	3,46	3,49
Стюдент Статистикаси		6,76	6,06	5,53	7,87
Статистиканинг озодлик даражаси		304,00	304,00	302,11	303,53
Критик қиймат		1,97	1,97	1,97	1,97
Критерий хулосаси		H1	H1	H1	H1
ўқитиш сифатини баҳолаш кўрсаткичи		1,11	1,09	1,08	1,13
Билим даражасини баҳолаш кўрсаткичи		0,48	0,44	0,39	0,56

Бошланғич таълим ва спорт тарбиявий иш 4-курс		Мотивацион	Интеллектуал-когнитив	Эмоционал	Амалий
Уртача киймат	Тажриба гуруҳи	3,89	3,87	3,79	3,97
	Назорат гуруҳи	3,40	3,40	3,40	3,43
Самарадолик коеф.		1,14	1,14	1,12	1,16
Танланма Дисперсия	Тажриба гуруҳи	0,42	0,41	0,44	0,39
	Назорат гуруҳи	0,38	0,37	0,37	0,41
ўртача квадратик четланиш	Тажриба гуруҳи	0,65	0,64	0,67	0,63
	Назорат гуруҳи	0,62	0,61	0,61	0,64
вариация қийматлари	Тажриба гуруҳи	0,17	0,17	0,18	0,16
	Назорат гуруҳи	0,18	0,18	0,18	0,19
ишонч четланишлари	Тажриба гуруҳи	0,05	0,05	0,06	0,05
	Назорат гуруҳи	0,05	0,05	0,05	0,05
Ишончлилик оралиги	Тажриба гуруҳи	3,84	3,82	3,74	3,92
		3,94	3,92	3,85	4,02
	Назорат гуруҳи	3,36	3,35	3,35	3,38
		3,45	3,45	3,44	3,48
Стюдент Статистикаси		7,29	7,05	5,86	8,07
Статистиканинг озодлик даражаси		355,96	355,03	353,12	357,18
Критик қиймат		1,97	1,97	1,97	1,97
Критерий хулосаси		H1	H1	H1	H1
ўқитиш сифатини баҳолаш кўрсаткичи		1,11	1,11	1,08	1,13
Билим даражасини баҳолаш кўрсаткичи		0,48	0,46	0,39	0,54

Якуний натижалардан куринадики барча курсларидаги талабалар тажриба синов ишининг якуний босқичида бўлажак ўқитувчиларнинг билим даражаси тажриба гуруҳида нисбатан юқори эканлиги, Стьюдент статситикаси орқали олинган Т нинг қиймати қритик қийматдан катталиги, ишонч оралиқларининг бир бири билан устма-уст тушмаслиги ва ўқитиш сифатини баҳолаш кўрсаткичининг бирдан катталиги, билим даражаларини баҳловчи курсаткичларнинг нолдан катталиги тенглиги, тажриба ва назорат гуруҳларидаги олиб борилган татқиқот ишларидан тажриба гуруҳларда самарали эканлиги ва самарадорлик кўрсаткичи хар бир мезон бўйича мос 1.14 (14 фоиз), 1,13 (13 фоиз), 1,12 (12 фоиз) ва 1,16 (16 %) га юқори эканлигини кўрсатади ва ҳар бир мезон бўйича статистик гипотеза сифатида H₁ қабул қилинади

Бу эса ўз навбатида тажриба гуруҳларига тегишли натижаларнинг назорат гуруҳлари натижаларига кўра юқори эканлигини ифодалайди. Шундай қилиб, статистик таҳлил бўлажак ўқитувчиларда комил инсон шахсини шакллантириш ва ривожлантиришга йўналтирилган тажриба-синов ишларининг самарали кечганлигини тасдиқлади (3.1-3.2-расмларга қаранг).

3.1-расм. Барча таълим муассасалардаги талабаларнинг мезонлар бўйича ўртача ўзлаштириш кўрсаткичи

3.2-расм. Барча таълим муассасалардаги талабаларнинг мезонлар бўйича самарадорлик кўрсаткичи
Тажриба-синов ишлари жараёнида бошланғич таълим услубиёти ва спорт тарбиявий иш йўналиши талабалари изланишли-тадқиқотчиликка доир ўқув малакаларига эгаликларини ўрганиш жараёнида улар томонидан лойиҳаларни ишлаб чиқишда аксарият ҳолларда йўл қўйиладиган умумий хатолар аниқланиб, уларни бартараф этиш йўллари таклиф қилинди (3.9-жадвал).
Тажриба-синов ишларининг барча босқичларида иқтидорли талабаларнинг амалий ҳаракатларини кузатиш, уларнинг ўқув ҳамда касбий фаолиятни ташкил этиш жараёнига бўлган муносабатлари ҳам синчиклаб ўрганилди. Ўрганиш натижалари ҳам бошланғич таълим ва спорт тарбиявий иш йўналиши талабаларини комил инсон қилиб тарбиялашда самарали педагогик фаолиятни ташкил этиш мақсадга мувофиқ эканлигини яна бир бор тасдиқлади.
Ўқув лойиҳаларини баҳолашнинг умумий мезонлари сифатида қуйидагилар белгилаб олинди:
- муаммонинг долзарблиги ва аҳамиятини ёритиб бериш;
- муаммонинг тўлиқ ёритилганлиги;
- муаммони ҳал этишдаги оригиналлик;
- артистизм ва ифоданинг ёрқинлиги;
- ахборот технологияларидан фойдалана олиш;
- лойиҳа юзасидан саволларга жавоб бера олиш.
Мазкур умумий мезонлар асосида беш баллик шкала бўйича баҳолашга доир меъёрлар шакллантирилди:
“5” балл: агар талабанинг бажарган иши лойиҳа мавзусига тўлиқ мос келса; муаммо тўла ёритилган бўлса; далилий материаллар тўғри бўлса; муаммо изчил, муайян кетма-кетликда баён этилган бўлса; нутқи равон ҳамда стилистик ва орфографик хатолар мавжуд бўлмаса қўйилади.
“4” балл: агар талабанинг бажарган иши лойиҳа мавзусига тўлиқ мос келса; далилий материаллар тўғри бўлса; муаммо изчил, кетма-кетликда баён этилган бўлса; матн тушунарли ва ёрқин ифодага эга бўлса, ишда жузъий бир ёки икки камчиликка йўл қўйилган бўлса қўйилади.
“3” балл: агар талаба лойиҳа муаммосидан баъзи ўринларда бир оз четга чиққан бўлса; лойиҳада айрим далилий материаллар етарли бўлмаса; баъзи ҳолатларда лойиҳани баён этиш кетма-кетлиги бузилган бўлса; матнда айрим ғализлик ва нутқ ёрқин ифодага эга бўлмаса қўйилади.
“2” балл: агар иш лойиҳа муаммосига тўғри келмаса; далиллар етарли бўлмаса; фикрларни баён этишда кетма-кетлик ва изчилликка риоя этилмаган бўлса, матн қисқа ва тўлиқ бўлмаган кўринишдаги гаплардан тузилган бўлса, яхлитликда лойиҳа мазмунида олти, нутқда эса еттита хатолик мавжуд бўлса, қўйилади.
Педагогик тажpиба-синов натижалаpини таҳлил этишда ўқувчилар томонидан ишлаб чиқилган ижодий ва ижтимоий лойиҳаларни баҳолаш асосида тажриба ва назорат синфларидаги натижалар математик-статистика методи ёрдамида таҳлил этилди. Ҳисоблаш учун қулай бўлиши учун репрезентатив равишда тажриба гуруҳининг 152 нафар ва назорат гуруҳиининг 156 нафар талабаларнинг натижалари асос сифатида олинди.
Самарадорлиги башоратланган дастурнинг таълим амалиётига қай даражада мослигини аниқлаш мақсадида тажриба ва назорат гуруҳлари бўйича тажрибадан аввалги ва кейинги ҳолатлар қиёсий таҳлил қилинди:
Якунловчи тажриба-синов жараёнида олиб борилган амалий ўрганиш натижасида тажриба ва назорат гуруҳларида қуйидаги кўрсаткичлар ёрдамида уларга мос равишда 1- ва 2-танланмаларнинг вариацион қаторлари ҳосил қилинди (3.11-жадвалга қаранг):
3.11-жадвал
Вариация қаторларининг кўрсаткичлари

	Танланмалар	Гуруҳлар	Респондентлар сони	Юқори	Ўрта	Паст	Жуда паст
Дастлабки холат	1-танланма	Тажриба (Xi)	457	36	66	296	59
	2-танланма	Назорат (Yj)	459	36	67	298	57
Якуний холат	1-танланма	Тажриба (Xi)	457	96	255	105	2
	2-танланма	Назорат (Yj)	459	43	92	314	10

Танланмалар кўрсаткичлари ёрдамида қуйидаги диаграмма шакллантирилди (3.3-расмга қаранг):

3.3-расм. Талабалар томонидан ишлаб чиқилган ижодий ва ижтимоий лойиҳалар самарадорлиги
Диаграмма графикларидан тажриба ва назорат гуруҳларида қайд этилган кўрсаткичларнинг танланма модал қийматлари мос равишда М_т4 ва М_н3 га тенглигини, яъни улар орасида фарқ мавжудлиги (математик нуқтаи назардан М_тМ_н га тенг)лигини англаш мумкин. Бу ҳолат белгиланган танланмалар учун мос бўлган ўртача қийматлар XY шартни қаноатлантиришдан далолат беради. 11-жадвал кўрсаткичлар ёрдамида Стьюдент-Фишер методи формуласига мувофиқ статистик таҳлил амалга оширилди: Бу формулалардан олинган натижаларни куидаги статистик жадвалда келтирилган.
Стьюдент статситикаси орқали олинган натижаларнинг қритик қийматдан кичиклиги, ишонч оралиқларининг бир бири билан устма-уст тушиши ва ўқитиш сифатини баҳолаш кўрсаткичининг бирдан кичиклиги, билим даражаларини баҳловчи курсаткичларнинг нолга тенг ёки кичиклиг, тажриба ва назорат гуруҳларидаги билим даражаси бир хиллини ифодалайди, хамда статистик гипотеза сифатида H₀ қабул қилинади
Якуний натижаларда эса барча талабалар тажриба синов ишининг якуний босқичида бўлажак ўқитувчиларнинг ижодий ва ижтимоий лойиҳаларни амалий бажариши бўйича билим даражаси тажриба гуруҳида нисбатан юқори эканлиги, Стьюдент статситикаси орқали олинган Т нинг қиймати қритик қийматдан катталиги, ишонч оралиқларининг бир бири билан устма-уст тушмаслиги ва ўқитиш сифатини баҳолаш кўрсаткичининг бирдан катталиги, билим даражаларини баҳловчи курсаткичларнинг нолдан катталиги тенглиги, тажриба ва назорат гуруҳларидаги олиб борилган татқиқот ишларидан тажриба гуруҳларда самарали эканлиги ва самарадорлик кўрсаткичи 1,18 (18 %) га юқори эканлигини кўрсатади ва ҳар бир мезон бўйича статистик гипотеза сифатида H₁ қабул қилинади
Шундай қилиб, статистик таҳлил бўлажак ўқитувчиларда комил инсон шахсини шакллантириш ва ривожлантиришга йўналтирилган тажриба-синов ишларининг самарали кечганлигини тасдиқлади.
Учинчи боб бўйича хулосалар
Бўлажак ўқитувчилардаги қобилиятларнинг намоён бўлиш даражалари ва уни аниқлаш тартиблари тўғрисидаги илмий қарашларни таҳлил этиш асосида талабаларда комил инсон шахсини шакллантириш ва ривожлантириш мезонлари аниқлаштирилди: ижобий эмоционал тасаввурларларга эгалик; ижодий қизиқиш, билишга интилиш; мустақиллик; қарор қабул қилиш; ўзининг куч ва имкониятларига ишонч; аниқ мақсадга йўналганлик; эмоционаллик; муаммони кўра олиш; альтернатив (муқобил) фикрлаш; дивергент фикрлаш; фикрнинг аниқлиги; хотиранинг ассоциативлиги; идрок этишнинг яхлитлиги ва мустақиллиги; ижодий фикрлаш; ўз-ўзини баҳолаш даражаси; толерантлик; интуициянинг ривожланганлик даражаси.
Талабаларда комил инсон шахсини шакллантириш ва ривожлантириш динамикасини мезонлар асосида таҳлил этиш тажриба-синов ишларининг барча босқичларида амалга оширилиб, коррекцион чора-тадбирлар асосида камчиликлар бартараф этиб борилди.
Маълумотларни тўплаш, миқдор ва сифат жиҳатдан таҳлил этишда турлим методлардан фойдаланиш, олинган натижаларни статистик таҳлил этиш натижаларнинг ишончлилигига асосланиб, илмий асосланган хулосалар чиқаришга имкон берди.