Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali


TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI



Download 3,45 Mb.
Pdf ko'rish
bet223/269
Sana14.07.2022
Hajmi3,45 Mb.
#793604
1   ...   219   220   221   222   223   224   225   226   ...   269
TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI
2020/2(23
)
 
Asardagi tasvirlar Cho‘lponning XX asr boshlarida yaratgan tun poetik obrazini yodga 
tushiradi. Zero, tun o‘ziga xos bo‘lgan barcha ko‘rguliklarni pinhon tutib turadigan qora parda. 
“Barcha yovuzliklar, inson ma’naviyatiga xos kirdikorlar, inson umrining yorug‘ pallalarida 
ko‘rinmaydigan jihatlari shu qora parda bilan berkitilgan. Yozuvchi uni panjara deb ataydi. Bu qissada 
inson uchun o‘qilgan o‘ziga xos hukm, xulosa ”
1
.
Asardagi Hosila obrazi men, sen va muhabbat timsolida ijodkor konsepsiyasini ifodalovchi 
vosita sifatida keladi. Asar bir kechaning tasviri va falsafiy talqinidan iborat. Qahramon nazdida tun 
nafaqat shaytoniy xislatlarni namoyon qiluvchi hodisa, ayni paytda tunning ham o‘ziga xos gulzori, 
ulug‘vorligi va go‘zalligi ham bor. Ana shu ikki jihatiga ko‘ra tun insonning o‘zi bilan o‘zi yolg‘iz qolib, 
his-tuyg‘ularini namoyon qilish maydoniga aylanadi. Yozuvchi tunning ayni xususiyatini qahramon 
qalbida kechayotgan kechinmalar fonida birlashtiradi va butun ulug‘vorligi bilan namoyon qiladi. 
O‘ttiz bir yoshli qahramon bir kechada butun hayotini qayta yashaydi. Assotsiativ tasvir etilgan asar 
voqeligi jarayonida ham insoniy tuyg‘ular, ham shaytoniy vasvasalar og‘ushida to‘lg‘onadi. Yozuvchi 
qalbi bir vaqtlar yuragida cho‘g‘ bo‘lib ilingan muhabbat rishtalari bilan Senga intiladi. Senga intilish 
asnosida bolalik xotiralari yodga tushadi. Yozuvchi Senning dastlabki suratini yetti-sakkiz yasharlik 
bola paytida his etadi. Bu bolaligida momosiga qo‘shilib ro‘za tutganda, kuni bilan och yurishga 
chiday olmay oyisi bergan qaynatilgan tuxumni molxonaga kirib yashirincha yeyishlari tasvirida aks 
etadi. O‘sha kezlarda molxona tirqishidan tushayotgan ignadek yorug‘ nur bola nazarida uning 
qilmishini kuzatib, fosh qiluvchi qudratli kuch sifatida namoyon bo‘ladi. Shu bir tutam yorug‘ nur 
asarning asosiy leytmotivini tashkil etuvchi, Sen darajasiga ko‘tarilib asarda osmon-u falakda 
kezuvchi Sen bilan kundalik hayotida yonma-yon yurib yo‘ldan ozdirishga urinayotgan shayton 
timsollariga munosabat tarzida aks ettiriladi. Umuman olganda, N.Eshonqulning shu turkumga 
mansub asarlarining aksariyatida shayton, iblis obrazlari ko‘p uchraydi. Shayton obrazi yo‘ldan 
uruvchi, gunoh ishlarga boshlovchi sifatida keladi. Qissada shayton uning dastlabki asarlarini tan 
olmagan muharrir yoki bo‘lmasa unda-bunda ilk sevgilisi Hosilaning yonida pak-pakana yarashiqsiz 
bo‘lib hamrohlik qilib yurgan eri timsolida ifodalanishini kuzatamiz. Eng xarakterlisi, yozuvchi 
konsepsiyasi asarda xarobaga aylangan Tursoriya shahri surati orqali aks etgan g‘oyada ifodalanadi. 
Kezi kelganda aytib o‘tish joizki, “Tun panjaralari” qissasi boshqa asarlarning yozilishi uchun ham 
asos bo‘lib xizmat qilgan. Asar qahramoni – yozuvchini iztirobga solayotgan omillardan biri uning 
o‘zligini izlashga undovchi xayoliy olami – Tursoriyadir. N.Eshonqulning “Xaroba shahar surati” 
hikoyasida ham asar qahramoni doimo Tursoriya sari intiladi.
Ma’naviy xarobalik – yozuvchi 
tomonidan topilgan ajoyib topilma. Tursoriya haqidagi afsona qahramon anglab etgan haqiqat. 
Xaroba shahar surati, ya’ni Tursoriya yozuvchining foniy (ijtimoiy) dunyodagi ko‘ngil xarobalari. 
Yozuvchi mana shu xarobalar oralab boqiylikka, ya’ni Tursoriyaga intiladi. Unda faqat shaxs 
maqomiga ega bo‘lgan kishilargina boqiy dunyoda erishadi. Asardagi falsafiy mazmun foniy dunyoda 
o‘zingni poklab, izlab, izlaganingga boqiy dunyoda erishasan, degan sharqona qarashda aks etgan. 
Ushbu asarlardagi Tursoriya degan makon qayerdan kelib chiqqani, albatta, bir mutaxassis sifatida 
bizni ham, o‘quvchilarni ham qiziqtiradi. Bu borada bizda uchta versiya mavjud. Birinchi versiya, 
yozuvchi tug‘ilib-o‘sgan qishloq – Tersota nomi bilan bog‘liq. Yozuvchi ongidagi o‘z qishlog‘i obrazi, 
shahar va ijtimoiy hayotning qing‘irliklaridan holi bolaligi o‘tgan makon Tursoriya idealiga asos 
bo‘lgan bo‘lishi mumkin. Ikkinchi versiya, turkiy “tur” va forscha “sar” (bosh) so‘zlarining qo‘shilishi 
orqali yasalgan qo‘shma so‘z bo‘lib, aql (aql boshda bo‘ladi-da!) maqomida turmoq, dunyo 
qing‘irliklariga aql ko‘zi bilan qaramoqni bildirishi ham ehtimol. Oxirgi versiya esa bir muncha ijtimoiy 
mazmunga ega. Ya’ni yozuvchi bu makon atamasi bilan “turk” yoki “turkiylik” “sari” (tomonga) 
degan ijtimoiy jihatdan ideal g‘oyani ilgari surgan bo‘lishi haqiqatga yaqinroq. Tarixiy-badiiy asarlar 
1
Эшонқул Н. Мендан “Мен”гача . – Тошкент: Akademnashr, 2014. – Б. 113. 


201 

Download 3,45 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   219   220   221   222   223   224   225   226   ...   269




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish