|
TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI
2020/2(23
)
moyil bezorilar bilan aralashtirib yuboradi, mulohaza yuritishda anglashilmovchiliklarni keltirib
chiqaradi”
1
.
Yaxlit idrok qilishda shaxsning о‘zak tuzilmalariga, ularning xulq-atvor va faoliyatda namoyon
bо‘lishiga e’tibor qaratiladi. Qarshimizda 5-6 yoshli notanish qiz. Uni bir necha soat kuzatamiz.
Mohir pedagog bola haqida dastlabki taassurot olishi uchun shuning о‘zi yetarli, ma’lumki, bu ancha
tо‘g‘ri bо‘lib ham chiqadi. Biz hozircha ushbu qizning irodasi, zehni va idroki haqida batafsil
bilmaymiz, lekin asosiy narsalarni – uning tashqi kо‘rinishi qandayligini kо‘ramiz: qayoqqa qarayapti,
sodir bо‘layotgan voqealarni qanday qabul qilyapti, nimalar deyapti, qanday turibdi. Birinchi
taassurot garchi ongosti darajasida sodir bо‘lsa-da, bu unchalik ham kam sanalmaydi. Kо‘rinib
turgan narsalarni yashirin narsalar tо‘ldiradi. Agar talab etilsa, izchil pedagogik tadqiq qilish orqali
ushbu yashirin narsalar aniqlanadi.
Qadimda bolani о‘rganishning bunday metodlari qо‘llanilmagan. О‘qituvchilar о‘zining asosiy
quroli – pedagogik tuyg‘usi va ichki hissiyotini takomillashtirishga majbur sanalardi. Natijalarga
qarab mulohaza yuritadigan bо‘lsak, xatolar bugungidan ancha kam bо‘lgan. Xorijiy mutaxassislar
ham bolada qurollanmagan kо‘z bilan aniqlash mumkin bо‘lmagan muammolar paydo
bо‘lgandagina batafsil tadqiqotlarga murojaat qiladilar. Bu bolalarni о‘rganmaslik kerakligini
anglatmaydi. О‘rganish kerak, lekin ularga oid ikkinchi darajali tavsiflarni emas, balki shaxsining
о‘zak tuzilmalarini о‘rganish maqsadga muvofiq.
Qiz bilan yaqinroq tanishgach, bizning dastlabki taassurotlarimiz tо‘g‘ri bо‘lganini kо‘ramiz.
Ularni maktab ta’limiga tayyorlik, mustaqillik darajasi, axloqiy jihatlarning rivojlanish darajasi kabi
bizni boshqalardan kо‘proq qiziqtiradigan alohida xislatlarni kuzatish bilan tо‘ldirish qolmoqda.
Biroq о‘quvchilarni umumlashma idrok qilish metodikasi hali-hanuz ishlab chiqish jarayonida
hisoblanadi. Intuitiv yо‘l bilan olinadigan bola haqida bilim ishonchliligi о‘qituvchining tayyorgarlik
darajasi va tarbiyalanuvchining “ochiqligi”ga tо‘g‘ridan tо‘g‘ri bog‘liq bо‘ladi. Ba’zan shunday hollar
kuzatiladiki, hatto taniqli mutaxassislar ham boshqa tarbiyalanuvchilar uchun “yopiq” narsani tо‘g‘ri
tushuna olishmaydi. Bu bolaning ichki holati tashqi alomatlarga mutanosib bо‘lmaganda yuzaga
keladi yoki aytishganidek, ichki dunyo va uni ifodalash usuli о‘zaro muvofiqlashmagan bо‘ladi. Kichik
yoshdagi maktab о‘quvchilari bilan uzoq vaqtdan beri ishlaydigan tarbiyachilarda esa, ularning
nuqtayi nazariga kо‘ra, keng tarqalgan kichik yoshdagi maktab о‘quvchilarining toifalari uchun xos
asosiy xususiyatlarni aks ettiradigan idrok va baholashning barqaror etalonlari shakllanadi. Albatta,
bu bolalarni tushunish jarayonini yengillashtiradi, lekin о‘xshash qatordan “tushib qolgan”
о‘quvchilarni tushunish uchun о‘tib bо‘lmas tо‘siq hisoblanadi. Bugun bunday о‘quvchilar soni
oshgan, shuning uchun tarbiyachilar о‘zining о‘lchov-etaloniga ayrim hollardagina murojaat qilgani
maqsadga muvofiq. Eng yaxshisi, ular dinamik, о‘zgaruvchan va moslashuvchan bо‘lgani ma’qul.
Tadqiqotlarning kо‘rsatishicha, о‘qituvchi 2–3 nafar о‘quvchini chuqur tushunishi, 10–
12tasining xulq-atvorini ozmi-kо‘pmi darajada muvaffaqiyatli bilishi mumkin; qolganlariga nisbatan
esa qabul qilish, baholash va pedagogik qarorlar stereotiplariga amal qiladi. Agar boshlang‘ich sinfda
bolalar soni kо‘proq bо‘lsa, unda nima qilish kerak? “Ijtimoiy intellekt” – о‘quvchilar holatini
tushunish qobiliyatini rivojlantirish, ularning xulq-atvori rivojlanishini oldindan kо‘ra olish lozim.
Agar oldindan chamalash amaliy natija bilan ustma-ust tushgan bо‘lsa, pedagog bolani tо‘g‘ri
baholagan deb aytish mumkin. Agar unday bо‘lmasa – bunga izoh qidirish, uni sinchkov kuzatish,
bolaning ichki dunyosini tashxislash metodlarini о‘zlashtirish talab etiladi.
His-tuyg‘ular, aniqrog‘i, ularning tashqi ifodasi bola haqida kо‘p narsani aytib berishi mumkin.
Tarbiyachi bolani tо‘g‘ri о‘qishni о‘rganib olishi yetarli va u bola holatini bexato bilib olganiga qariyb
ishonch hosil qilishi mumkin. Hissiy holatlarning tashqi ifodasi – ekspressiv. Imo-ishora va о‘zini
1
Qarang:
Корчак Я. Как любить детей. М., 1968. 93-бет.
5
Do'stlaringiz bilan baham: |
