Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 2021/ 6 - SON 
68 
serharakatlilikni va qiziqishlarini cheklamay, uni maqsadli tashkil eta bilish bu 
yoshdagi bolalarda teran, tiniq, mantiqiy, erkin, mustaqil, badiiy, ijodiy tafakkur 
darajalarini tarbiyalashda kutilgan samarani beradi. 
Oliy ta‘lim muassasalari talabalarini har narsani yangilik sifatida ko‗rib, uni 
har tomonlama bilib olishga intilishi, tabiat va jamiyat hodisalarini o‗ziga xos tarzda 
tasvirlab, xulosalar chiqarishi inson tafakkuri orqali kechadi, nutq orqali ifoda etiladi. 
Shuning uchun ham maktabgacha yoshidagi davrdan boshlab bolalar nutqini o‗stirish, 
tafakkurini rivojlantirish milliy tarbiyashunoslikning bosh maqsadi bo‗lgan – 
barkamol shaxsni shakllantirishga xizmat qiladi. 
Oliy ta‘lim muassasalari talabalarining kamol topishida qiziqishning 
ahamiyati juda katta, chunki talaba qiziqqan narsasini imkon qadar chuqurroq 
bilishga intiladi va binobarin, uzoq vaqt davomida u bilan shug‗ullanishdan 
zerikmaydi. Bu, o‗z navbatida fikr yuritish qobiliyatini tarbiyalashga xizmat qiladi.
Amaliy tajribalarimiz shuni ko‗rsatadiki, oliy ta‘lim muassasalari talabalarda 
har sohaga doir savollarning tug‗ilishi ular tafakkurining faollashayotganidan darak 
beradi, ular o‗zlarining shirin nutqlari orqali fikrlarini ifoda etadilar. Aksariyat ota 
onalarimiz bolalarning savollariga javob bergani ―vaqt‖ topa olmasliklari ulardagi 
qiziquvchanlikni susayishiga sabab bo‗ladi.
M.Bakinaning ―Zamonaviy bolalar, zamonaviy o‗yinlar‖ maqolasida til 
fikrning bevosita voqe bo‗lish shaklidir degan fikr aytilib, aynan bolalarda 
tafakkurning taqqoslash, analiz va sintez qilish jarayonlari o‗yinlar orqali nutqda 
ifoda etiladi. Fikrimizcha, bugungi kun bolalarini ko‗proq telemulfilmlar, mobil aloqa 
vositalaridagi o‗yinlar qiziqtiradi. Va bu holat aksariyat ota-onalarimiz uchun ―qulay‖ 
bo‗lib tafakkur aqliy faoliyat, ongli xatti-harakatlar majmui ekanligini unutib 
qo‗yadilar. Vaholanki bolalar tafakkurini rivojlantirish tevarak-atrof, ijtimoiy muhit 
hamda borliqni bilish asosi, inson faoliyatini oqilona, samarali tashkil qilishning 
muhim sharti hisoblanadi. Bolalar fikrlash jarayonida o‗zi ko‗rgan, idrok qilgan, 
sezgan, tasavvur etgan narsa va hodisalarning to‗g‗riligi, aniqligi hamda borliqqa 
munosabatini anglay borishi kerak. Buning uchun ota-onalar farzandlari uchun 
―bo‗sh vaqt‖ ajaratib oliy ta‘lim muassasalarida o‗rgangan mashg‗ulotlarini 
takrorlashlari, ular bilan sayohatga chiqishlari, bolalarga xos ertak, hikoya va she‘r 
qo‗shiqlarni bolalar bilan birga ijod qilishlari ulardagi tafakkur jarayonini 
faollashtirish va rivojlantirishga yordam beradi. Bunday jarayonlarda bolalar turli 
narsalarni bir-biri bilan taqqoslaydilar va analiz hamda sintez qilib ko‗rishga 
intiladilar.
Demak, kreativ yondashuv asosida oliy ta‘lim muassasalari talabalarining 
nutqini o‗stirish va tafakkurini rivojlantirish kontekstida, ma‘naviy-axloqiy 
fazilatlarini tarbiyalash, odob-axloq aqidalarini tarkib toptirish, uning tarixiy 

---