Тошкент давлат иқтисодиёт университети назаров назар ғулом ўҒЛИ

2.2.1-жадвал
Мамлакатимиз эркин иқтисодий ҳудудларидаги тадбиркорлик субъеклари фаолиятининг тармоқлааро статситикаси²¹

Тадқиқот ишида эконометрик таҳлил қилиш тузулмавий тенглама моделидан (Structural equation modeling) фойдаланилди. Моделга кўра, тузулмавий тенгламаларни моделлаштириш - бу бир вақтнинг ўзида яширин ўзгарувчилар билан регрессия тенгламаларини моделлаштирувчи чизиқли модел ҳисобланади²². Чизиқли регрессия, кўп ўзгарувчан регрессия, йўлларни таҳлил қилиш, тасдиқловчи омилларни таҳлил қилиш ва тизимли регрессия каби имкониятлар SEМ моделнинг алоҳида устунлик хусусиятлари деб ҳисоблаш мумкин. SEМ модели бизга қуйидаги муносабатларни таҳлил қилиш имконини беради:
Тадқиқот жараёнида кузатилган ўзгарувчилар билан кузатилган ўзгарувчи (observed to observed variables (, e.g., regression)).
Тадқиқот жараёнида кузатилган ўзгарувчи билан яширин ўзгарувчи (latent to observed variables (, e.g., confirmatory factor analysis)).
Тадқиқот жараёнида латент ўзгарувчи билан латент ўзгарувчилар (latent to latent variables ( e.g., structural regression)) орасидаги муносабатларни аниқлаш, баҳолаш ва изоҳлаш имконини беради²³.
Юқоридаги изоҳга кўра, тадқиқот жараёнида кузатилган ўзгарувчилар билан кузатилган ўзгарувчи (observed to observed variables regression analyses modeling) орасидаги регрессия таҳлили амалга оширилди.

2.2.1-расм. Мамлакатимиз эркин иқтисодий зоналарида ихтисослашган 10 та тармоқда фаолият юритаётган тадбиркорлик субъеклари иқтисодий самарадорлиги SEM модели визуал графиги.
Мазкур моделдан фойдаланишнинг энг асосий мақсад сифатида эркин иқтисодий зоналарда тадбиркорлик субъеклари фаолиятини 10 та мавжуд тармоқ ичида ўзаро ривожлантириш имкониятларини оширишга қаратилган ихтисослашган кластер тизимининг устунлик жиҳатлари асосида кенг ҳамкорликда юқори иқтисодий самарадорликни таъминлашга қаратилган. Олинган натижаларга кўра, қурилиш материаллари ишлаб чиқаришга ихтисослашган саноат ҳудудларида ишлаб чиқаришни бир миллиард сўмга ошириш қурилиш тармоқлари ўртасидаги тўғри боғаниш мавжудлиги ва ўзаро ҳамкорлик 12 фоиз иқтисодий наф келтириши аниқланди. Шунингдек,
-кимё ва нефть саноатига ихтисослашган ҳудудларда маҳсулот ишлаб чиқаришни бир миллиард сўмга ошириш қурилиш материаллари ишлаб чиқаришни 1.6 бараварга ошириади;
- кимё ва нефть саноатига ихтисослашган ҳудудларда маҳсулот ишлаб чиқаришни бир миллиард сўмга ошириш мебель ва қоғоз соҳасидаги маҳсулот ишлаб чиқаришни 12 фоизга оширади;
- кимё ва нефть саноатига ихтисослашган ҳудудларда маҳсулот ишлаб чиқаришни бир миллиард сўмга ошириш иссиқҳоналарда маҳсулот етиштиришни 13 фоизга оширади;
- кимё ва нефть саноатига ихтисослашган ҳудудларда маҳсулот ишлаб чиқаришни бир миллиард сўмга ошириш фармацевтика соҳасида маҳсулот ишлаб чиқаришни 55 фоизга оширади;
- тўқимачилик саноатига ихтисослашган ҳудудларда маҳсулот ишлаб чиқаришни бир миллиард сўмга ошириш учун электротехника тармоғида 0,35 фоиз маҳсулот ишлаб чиқариш лозим (Cronbach alpha тестига асосан, ишлаб чиариш дастгоҳлари ва ускуналарнинг интенсивлиги шунингдек, юқори даражада энергия тежамкор, рақамлаштирилган, иш бажараишнинг мураккаблик даражаси, саноат 4.0 тизимидаги дастурий таъминотнинг мавжудлиги ва техникаларнинг мобиллик хусусиятларидан келиб чиқиб тескари боғлиқлик қайд этилмоқда)²⁴;
-машинасозлик саноатига ихтисослашган ҳудудларда маҳсулот ишлаб чиқаришни бир миллиард сўмга ошириш металлургия соҳасида маҳсулот ишлаб чиқаришни 0,032 фоизга ошириши аниқланди (2.2.2-жадвал).
SEM модел хусусиятлари кўра ушбу регрессия максимум дараждаги аниқлик параметри (maximum likelihood) асосида аниқланган бўлиб, 441 тадбиркорлик субъектлри ичида фақатгина танланган 10 та тармоқда фаолият юритаётган субъектлар моделда киритилган. Таҳлилда танланган параметрлар қийматининг моделга қандай жиҳатдан мослигини (goodness of fit) аниқланди. Олинган регрессион таҳлил натижаларининг кўрсатишича, ҳисобланган детерминация коэффициентининг (R² = 0,562) қиймати 56,2 фоизга тенг бўлиб, бундан келиб чиқадики, мамлакатимиз эркин иқтисодий зоналарида тадбиркорлик субъеклари фаолиятининг ўзаро интеграцияси иқтисодий самарадорликнинг 56,2 фоизини изоҳламоқда.