Тошкент давлат иқтисодиёт университети И. Саифназаров, А. Мухтаров, Т. Султонов, Д. Эрназаров Илмий тадқиқот методологияси

Техник билимлар – илгари маълум бўлмаган нарса ва ҳодисага қаратилган билимлар.

Экзотерик билим – ( кўзга ташланувчи) фан соҳасида – астрологияда қўлланилади. Булар илм фан қоидаларига зид эмас.

Экзотерик билимлар – (пинҳоний): илм – фан қоидаларига зид келиш мумкин.

Эмперик (амалий) билим – кузатиш, эксперимент ва далилга асосланган билим.

Эксперимент (лот. experimentum — проба, тажриба) — бу қўйилган тажриба, ҳодисани аниқ ҳисобга олинган шароитларда ўрганиш бўлиб, у ҳодисанинг кечишини кузатиш ва ушбу шароитлар қайталанганида уни кўп маротаба такрорлаш услуби.



3-мавзу. Фан - ижтимоий маданий ҳодиса
3.1. Фан тушунчаси, фан тарихига оид ёндашувлар.
3.2. Фаннинг функциялари.
3.3. Илмийлик мезонлари.

1. 
   Фан тушунчаси, фан тарихига оид ёндашувлар
   

Фан - (араб. илм маҳорат) дунё ҳақидаги объектив билимлар тизими; уни маълум мақсадлар йўлида ўзгартиришга хизмат қиладиган табиат ва жамият ҳаётини акс эттирувчи ижтимоий онг шакли. Жамиятнинг ижтимоий инститларидан бири.
Фан ижтимоий тараққиёт жараёнида инсониятнинг кундалик эҳтиёжларига жавоб сифатида пайдо бўлди. Фан - билим, фаолият ва ижтимоий ҳодиса сифатида намоён булади. Билим сифатида фан атроф борлиқ нарсалари ва жараёнларини амалда аниқ, изчил ва тадрижий билишга қаратилган. “Фан – табиий ҳодисаларни кузатиш, тавсифлаш, тавсивлаш, тажрибада синаш ва назарий тушунтириш таомилларини кўрсатиш воситаси” деб таърифланган.


3.1.1.-Чизма 3.1.2.-Чизма




3.1.3.-Чизма


3.1.4.-Чизма

1. Фаннинг биринчи талқинига кўра, фаолият сифатида фан мақсадларини белгилаш, қарорлар қабул қилиш, йўл танлаш, ўз фаолиятларини кўзлаш, масъулиятни тан олиш майдонида амал қилади. “Фаннинг мазмуни илмий назариялар, гипотезалар, моделлар, бўлиб, у яратувчи дунёнинг манзараси билан чекланмайди, унинг негизи асосан илмий омиллар ва уларнинг эмпирик хулосаларидан ташкил топади, тирик одамларнинг илмий иши унинг асосий жонли мазмунини ташкил этади” (В.И. Вернадский).
2. Фаннинг иккинчи талқинига кўра, фаолият сифатида фан объективлик, аниқлик, ҳақиқийлик мезонларига жавоб берувчи билимлар тизими сифатида амал қилувчи илмий билим бўлиб, ўзига эркинлик ҳудудини таъминлашга, мафкурий ва сиёсий йўналишларга нисбатан бетараф бўлишга ҳаракат қилади. Олимлар ўз умрини бахшида этувчи ҳақиқат йўлидаги изланишлар ҳамма нарсадан устун туради, фаннинг бош омили ва асосий бойлиги ҳисобланади.
3. Фаннинг учинчи – институционал талқини унинг ижтимоий табиатига урғу беради ва унинг борлиғини ижтимоий онг шакли сифатида моддийлаштиради.