Toshkent davlat iqtisodiyoti universiteti “Xulq atvor iqtisodiyoti”

Ijtimoiy tengsizlik- ijtimoiy tabaqalanishning o'ziga xos shakli, bunda alohida shaxslar, ijtimoiy guruhlar, qatlamlar, sinflar vertikal ijtimoiy ierarxiyaning turli darajalarida joylashgan, ehtiyojlarni qondirish uchun teng bo'lmagan hayotiy imkoniyatlar va imkoniyatlarga ega.
Tengsizlik deganda odamlarning yirik ijtimoiy guruhlari (qatlamlar, qatlamlar, mulklar, kastalar, sinflar)ning iqtisodiy resurslar, ijtimoiy manfaatlar va siyosiy hokimiyatdan tengsiz foydalanishi tushuniladi. Tengsizlik barcha jamiyatlarda mavjud. Tengsizlikni o'lchash uchun ikkita ko'rsatkich qo'llaniladi - boylik (aktivlar zaxirasi) va daromad (vaqt birligiga pul tushumlari oqimi).
Ijtimoiy tengsizlik iqtisodiy foydaning teng taqsimlanmaganligi natijasidir. 1972 yilda Angliyada eng boy va gullab-yashnagan inglizlarning 20 foizi boylikning 82 foiziga, qolgan 80 foizi esa 18 foizga egalik qilgan. Vaqt o'tishi bilan bu tendentsiya deyarli o'zgarmadi, chunki jamiyatning iqtisodiy tuzilishi o'zgarmadi. O'nlik koeffitsientlarida ifodalangan mamlakatlararo tahlil shuni ko'rsatdiki, zamonaviy Rossiyada tengsizlik darajasi taxminan 12-13 ni tashkil qiladi (SSSRda u 5 dan oshmagan, Shvetsiyada - 6). Bu boylarning yupqa qatlami va jamiyatning qashshoq ko'pchilik qismi o'rtasidagi tafovut chuqurlashib borayotganidan yaqqol dalolat beradi.
Sotsiologlar aholining turli guruhlarida hayot imkoniyatlari teng emasligini isbotladilar. Ular oziq-ovqat, kiyim-kechak, uy-joy va boshqalarni har xil miqdorda va har xil sifatda sotib oladilar. Bo'lgan odamlar ko'proq pul, yaxshiroq ovqatlaning, qulayroq uylarda yashang, jamoat transportidan ko'ra shaxsiy avtomobilni afzal ko'ring, qimmat ta'tilga chiqa olasiz va hokazo. Ammo aniq iqtisodiy afzalliklarga qo'shimcha ravishda, boylar yashirin imtiyozlarga ega. Kambag'allarning umri qisqaroq (hatto ular tibbiyotning barcha afzalliklaridan bahramand bo'lishsa ham), kam ma'lumotli bolalar (hatto bir xil davlat maktablarida o'qisalar ham) va hokazo.
Biroq, ijtimoiy tengsizlik nafaqat sinf, balki jins va irq nuqtai nazaridan ham ifodalanishi mumkin. Daromadlari teng bo'lsa, qora tanli va rangli ota-onalarning farzandlari oq rangli bolalarga qaraganda yomonroq hayot kechirishlari mumkin.
Agar jamiyat nufuzli ta'lim yoki sifatli tibbiy xizmatdan foydalanish imkoniyatini faqat odamning puli yo'qligi yoki juda kamligi sababli cheklasa, u holda bu tartib deb hisoblanadi. ijtimoiy adolatsizlik. Qoidaga ko'ra, uchta tushuncha - tengsizlik, tenglik va adolat bir-biri bilan chambarchas bog'liq holda tahlil qilinadi. 1917 yildagi yosh inqilobchilar yerning oltidan bir qismida ijtimoiy adolat oʻrnatishni xohladilar, buning uchun ular ijtimoiy tengsizlikni bartaraf etishga va barcha odamlarni teng huquqli qilishga intildilar. Ammo idealga erishish oson emasligi ma'lum bo'ldi. Agar ikki kishi jamiyat ravnaqiga turlicha mehnat hissasi qo‘shsa, ularning teng daromadi ulardan biri tomonidan uning xizmatlariga nisbatan adolatsiz baho sifatida baholanadi. Sotsializm hech qachon aholining barcha qatlamlarini qanoatlantiradigan adolatli jamiyat barpo eta olmadi. Hukmron sinf bor edi katta miqdor barakalar va yaxshi hayot imkoniyatlari. Uning ichida yashiringan ijtimoiy adolatsizlik va ijtimoiy tengsizlik g‘oyasi bilan go‘zal bu ijtimoiy tuzumni barbod qilgan edi.