Logistika tovar harakatidagi ishtirokchilar o‘rtasidagi turg‘un xo‘jalik aloqalarining mavjudligini nazarda tutadi.
Biznes bo‘yicha doimiy ravishdagi sheriklar o‘rtasidagina zarur bo‘lgan harajatlarni hisobga olish tizimining ravshanligi yuzasidan yuklarni va axborotlarni qayta ishlash texnologiyalarining birgalikda ishlab chiqish va kelishilgan holda qo‘llash imkoniyatlari paydo bo‘ladi.
90 yillarning ohirlarida vujudga kelgan markazdan qochish kayfiyatlari mulkni davlat tasarrufidan chiqarish istiqbolidan kelib chiqilgani holda, endilikda turli xildagi savdo tarkiblarining umumiy tashkiliy shakllaridagi xo‘jalik faoliyatlarini ongli ravishda birlashishga intilish kuchayib bormoqda. Savdoga nisbatan soha bo‘yicha birlashtirishning tashqi va ichki omillarini ajratiladi.
Savdo uchun tashqi omillar, soha bo‘yicha birlashtirish jarayonlarining rivojlanishini rag‘batlantiruvchi narsalar quyidagilardir:
bozorning noaniqligi;
turli sabablarga ko‘ra tushib borayotgan talablar; tovarlarni sotish muammolarining keskinlashuvi;
savdo faoliyatidagi infratuzilmalarning rivojlanmaganligi sababli vujudga kelgan tovar harakati yo‘lidagi ko‘p sonli murakkab harakatlardir.
Savdodagi birlashtirishning ichki omillaridan ya’ni asosiy ichki sohalar maqomi bo‘lib raqobatning kuchayishi, uning rivojlanmagn shakllarida bo‘lsa ham hisoblanadi.
Jahon savdo amaliyotini nazarda tutish kerakki, savdodagi birlashtirish jarayonlari birlashishning shunday turlaridan bo‘lgan holatlarda vujudga keladi:
zanjirli savdo tashkilotlari;
savdo tarkibidagi kooperativ – shirkat birlashmalari; ixtiyoriy ravishda tarkib topgan ulgurji-chakana bo‘g‘imlar.
Shuni ta’kidlash zarurki, logistik imkoniyatlardagi yuksak birlashtirish
(tarmoqli) tarkiblarning qulayligini aytish lozim.
Masalan, yirik amerikalik va yevropalik chakana va ulgurji savdo axborot tizimidagi birlashishlik xizmat ko‘rsatilayotgan do‘konlardagi peshtaxtalarda tovar miqdorining kamayganligini avtovatika yordamida tovar yetkazib beruvchini xabardor qiladi. Shveytsatiya savdo tizimi Migrozning misoli diqqatga sazovordir, u milliy iste’mol bozorining 46 %ini o‘z ichiga olgandir.
Bu yerda do‘konlarning talabnomalari avtomatik ravishda markaziy ulgurji omborlarga yoki tez ayniydigan mahsulotlar bo‘yicha esa ishlab chiqaradigan zavodga beriladi. Tizim bo‘yicha savdo jarayonlarini avtomatlashritish shunchalik darajada yuqoriki ko‘pchilik do‘konlarda tovar yetkazib berish va uning sifatini nazorat qilish yuzasidan menejerlar bo‘lmaydi.
Xizmat ko‘rsatish hududida tarmoq tarkiblari bir necha taqsimot markazlarini barpo etishlari mumkin va yuk tashishni amalga ochirish va yuklarni kuzatib borish yuzasida tashqaridagi ixtisoslashgan logistik kompaniya bilan shartnomalar tuzish mumkin.
Savdodagi birlashish, hamda uning obyektiv qonuniy rivojlanishlari so‘zsiz mamlakatimizda ham o‘zning namoyon etadi. Tashkiliy iqtisodiy nuqtai nazardan savdo korxonalarining birlashishlaridagi turli shakllarining rivojlanishi quyidagilarga imkoniyat yaratadi:
markazlashtirilgan boshqarish xizmatlarini joriy qilish, ta’minot, transport va hisobot faoliyatlarini markazlashtirish hisobiga ustama harajatlarini kamaytirish;
qulay to‘lash va tovar yetkazib berish sharoitlari asosida yirik tovar to‘plamlarini sotib olishni amalga oshirish, ular natijasida narx darajasi va haridorlarning manfaatlariga ta’sir ko‘rsatish;
tarmoqni boshqarishni amalga ochirish uchun zamonaviy axborot texnologiyasidan foydalanish hamda sotiladigan mahsulotlar ro‘yxati bo‘yicha axborotlar to‘plamini barpo etish;
tovar yetkazib berishda mamlakat ishlab chiqaruvchilarini har tomonlama qo‘llab quvvatlash;
savdo tashkilotlarini qo‘shimcha xizmatlarini kichik nonvoyxonalarini tashkil etish, go‘shtlarni yarim mahsulot sifatida qayta ishlash sexlarini va boshqalarni tashkil etish.
G‘arbning ayrim mamlakatlaridagi savdosida logistik tizimning rivojlanishida tarmoqlarning mavjudligini natijasida shart-sharoitlar vujudga kelgan bo‘lib ularning hissasiga savdo aylanishining 90 % miqdori to‘g‘ri keladi.
