Toshkent davlat iqtisodiyot

Xizmat ko‘rsatish harajatlarining xizmat darajasiga bog‘liqligi

Xizmat darajasining ortishi bilan, tabiiyki xizmat uchun harajatlar ko‘payadi, biroq uning o‘sishi muntazam ravishda bo‘lmaydi.
Sababi shundan iboratki, xizmat ko‘rsatuvchi subyekt, ya’ni xizmat qiluvchi shaxs birinchi navbatda eng kam harajatlar bilan ishlovchilardan foydalanadi.
Birinchi misolni davom ettiraylik. Aytish kerakki, Pareto qoidasiga binoan, 20% ro‘yxatdagi tovarlar 80% foyda keltiradi. Binobarin, xarid qilinadigan qismlarning tezda sotiladigan 400 ta xillarini ro‘yxat qilingani ma’qul bo‘lardi.
Biroq bozor bunday holatdan voz kechgan bo‘lib unaqa sotuvchini hurmat qilmagan bo‘lardi, chunki boshqa xildagi kerakli buyumlarni sotib olish uchun doimiy rad javobini olgan bo‘lardi. Raqobatbardosh bo‘lish uchun Tovar ro‘yxatini kengaytirish zarur bo‘ladi, hamda o‘rta holdagi keyinchalik kam talab qilinadigan tovarlar ham qo‘shiladi. Biroq o‘rtacha talabdagi tovarlarni saqlab turish tez sotiladigan tovarlarga nisbatan qimmatroq bo‘ladi.
Kam talab qilinadigan tovarlarni saqlab turish harajatlari undan ham qimmatroq bo‘ladi.
Shunday qilib, tovarlar ro‘yxati ko‘paytirilib, ya’ni xizmat ko‘rsatish darajasi oshirilib, korxina shu bilan birgalikda uni saqlab turish bilan bog‘liq bo‘lgan harajatlarni oshiradi. 34-chizmada xizmat ko‘rsatish harajatlarining xizmat darajasining miqdoriga nisbatan o‘zgarishi ko‘rsatilgan.
70 %dan boshlab xizmat ko‘rsatish harajatlari juda tez ravishda xizmat ko‘rsatish darajasiga nisbatan ortib boradi, 90% darajaga yetgandan so‘ng esa, xizmatdan foydalanish ijobiy natija bermaydi.
Mutahassislarning hisob-kitoblariga qaraganda, xizmat ko‘rsatish darajasini 95 dan 97 %ga qadar ko‘tarilganda iqtisodiy samara 2% oshadi, harajatlar esa 14% o‘sadi.
Harajatlarning xizmat ko‘rsatish darajasiga bog‘liq ravishda logistikaning ta’sirini ko‘rib chiqaylik. Xizmat ko‘rsatish darajasini (η) to‘liq bajarilgan talablar miqdori (Q_baj) ning umumiy talablar miqdiri (Q_umum) ga bo‘lgan nisbatlar bilan belgilaymiz: