Toshkent davlat iqtisodiyot

Iste’molni aniqlash va tahlil qilish, buyurtma berilgan materiallar miqdorini hisoblash

Xaridorlarni rejalashtirish jarayonida quyidagilarni aniqlash zarur:

• 
  qanday materiallar talab qilinadi;
  
• 
  mahsulotni ishlab chiqarish uchun kerak bo‘ladigan materiallar miqdori;
  
• 
  ular kerak bo‘ladigan vaqt;
  
• 
  talab qilinadigan omborlar maydoni;
  
• 
  xarid harajatlari;
  
• 
  korxonada ayrim detallarni mustaqil ishlab chiqarish imkoniyati.
  

Iste’molchiga oxirgi mahsulotni yetkazib berish vaqtidan kelib chiqqan holda yetkazib berishning brutto iste’moli mavjud. Brutto iste’moli keyinchalik netto iste’moliga o‘tkaziladi. Bunda quyidagilar hisobga olinadi: naqd zahira; buyurtma berilgan materiallar va rivojlantirilgan ishlab chiqarish.
Logistikada materialga ehtiyojni aniqlashning boshqa usullari:

• 
  determinatsiyalashgan;
  
• 
  stoxastik;
  
• 
  evristik.
  

Birinchi usul - buyurtmani bajarish davri, miqdor hamda muddat bo‘yicha materiallarga ehtiyoj ma’lum bo‘lganda qo‘llaniladi. Ikkinchisi - hisob - kitoblar uchun matematik statistik usullar asos bo‘lgan ehtiyoj uchun qo‘llaniladi. 3-usul yordamida ishlarning tajribasiga ko‘ra ehtiyoj aniqlanadi.
Ko‘rib o‘tilgan barcha usullar o‘zining ijobiy va salbiy tomonlariga ega. Bu usullardan birini tanlash quyidagilarga bog‘liq:

• 
  firma yo‘nalishi;
  
• 
  buyurtmalar imkoniyati;
  
• 
  mahsulot turi;
  
• 
  omborlar turi va soni;
  
• 
  zahiralar holati ustida nazorat tizimi.
  

2. Xarid usulini aniqlash

Xarid usulini tanlash oxirgi mahsulot murakkabligiga komplektlanuvchi mahsulot va materiallarning tarkibiga bog‘liq. Xarid qilishning asosiy usullari:

• 
  ulgurji xarid;
  
• 
  mayda partiyalar bilan doimiy xarid;
  
• 
  ehtiyoj me’yoridagi xarid.
  

Tez - tez qo‘llanuvchi usullardan ayrimlarini ko‘rib o‘tamiz:

1. 
   Tovarlarning bir guruhli xaridi.
   

Afzalliklari: hujjatlarni rasmiylashtirishning oddiyligi; barcha tovar guruhlarini yetkazishning kafolati; savdo chegirmalarining yuqoriligi.
Kamchiligi: katta maydondagi omborlarga ehtiyoj; kapital aylanishining sekinlashuvi.

2. 
   Mayda guruhlar bilan doimiy xarid.
   

Afzalliklari: kapital aylanishini tezlashtiradi, ombor maydonlarini tejaydi; yetkazib berishni hujjatlashtirish harajatlari kamayadi.
Kamchiliklari: zarar keltiradigan tovarlarning zarurati.

3. 
   Zarurat darajasida tovar olish.
   

Uning o‘ziga xos xususiyatlari quyidagilar: yetkazib beriladigan tovarlar miqdori o‘rnatilmaydi balki taxminan belgilanadi; tovar yetkazib beruvchilar har bir buyurtmani bajarishdan oldin sotib oluvchilar bilan bog‘lanishadi, yetkazib berilgan tovargagina pul to‘lanadi va h.k.
Afzalliklari: qat’iy majburiyatlar yo‘qligi; kapital aylanishining tezlashishi.

4. 
   Tez o‘tkazish sharti bilan tovar xaridi. Bu uslub tez-tez qo‘llanilmaydigan tovarlar uchun ishlatiladi. Kamchiligi rasmiylashtirish bo‘yicha harajatlarning oshishidir.
   
   3.