Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

IV. Sof xatoliklar va o„tkazib yuborishlar
0 
Manba:
«Rukovodstvo po platejnomu balansu i mejdunarodnoy investitsionnoy pozitsii–
Vashington, okrug Kolumbiya:Mejdunarodnogo valyutnogo fonda, Shestoe izdanie (RPB6). 
Milliy hisobni xususiyatlarini hisobga olgan xolda mazkur soddalashtirilgan 
to‗lov balansi bazasi asosida mamlakat o‗z to‗lov balansi uchun muhim ahamiyat 
kasb etadigan operatsiyalar ko‗rsatish uchun balansning ma‘lum bir moddalarini 
qaytadan guruhlanishi mumkin.
Joriy operatsiyalar hisobida rezidentlar va norezidentlar o‗rtasidagi tovarlar, 
xizmatlar, birlamchi va ikkilamchi daromadlar oqimi ifodalanadi.
Birlamchi daromadlar hisobida mehnat (ish haqi), moliyaviy (investitsion 
daromad,foizlar,dividendlar va taqsimlanmagan foyda) yoki noishlab chiqarish 
nomoliyaviy aktivlardan (renta) vaqtincha foydalanish bo‗yicha amalga 
oshiriladigan to‗lov va tushumlar aks etadi.
Ikkilamchi daromadlar hisobida daromadlar qayta taqsimlanishi ifodalanadi, 
qaysiki joriy xalqaro yordamlar va xususiy transfertlar.

---

Kapital bilan operatsiyalar hisobida rezidentlar va norezidentlar o‗rtasidagi 
kapital transfertlari va noishlab chiqarish nomoliyaviy aktivlar (elchixonalarga yer 
uchastakasi sotilishi yoki ijara shartnomalari,litsenziyalar) bilan operatsiyalar 
bo‗yicha debet va kredit o‗tkazmalari aks etadi.
Moliyaviy hisobda ushbu hisobdan farqli ravishda moliyaviy aktivlar va 
majburiyatlar bo‗yicha operatsiyalar (aktivlardan majburiyatlar chegirilgan xolda 
emas, aktivlar sotib olinishi minus aktivlar chiqib ketishi) alohida sof asosda 
ifodalanadi.
Umuman olganda to‗lov balansi balanslashgan bo‗lishi lozim bo‗lsada, 
statistikani tuzish metodikasi va boshlang‗ich ma‘lumotlarning mukammal emasligi 
nomuvofiqlik paydo bo‗lishiga olib keladi. To‗lov balansi ma‘lumotlari uchun 
oddiy xolat bo‗lib, bu sof xatoliklar va o‗tkazib yuborishlar
deb nomlanadi.
E‘lon qilinadigan ma‘lumotlarda o‗tkazib yuboriladigan va sof xatoliklar 
ajratib bo‗lmaydigan ko‗rinishda boshqa moddalar tarkibiga qo‗shilmasdan, alohida 
ko‗rsatilishi lozim. O‗tkazib yuboriladigan va sof xatoliklarning joriy operatsiyalar 
va kapital bilan operatsiyalar hisobi ma‘lumotlari asosida olingan, moliyaviy hisob 
va o‗xshash moddalar ma‘lumotlari bo‗yicha sof kreditlash/sof qarz o‗rtasidagi farq 
sifatida qoldiq usulida hisoblab chiqariladi.
 
Shunday qilib, sof xatoliklar va o‗tkazib yuborishlar
ning
ijobiy ahamiyati 
quyidagi umumiy tendensiyalarga olib keladi
76
: 

kapital bilan operatsiyalar va joriy operatsiyalar hisobi bo‗yicha kredit 
aylanmalari hajmini kamayishi; 

kapital bilan operatsiyalar va joriy operatsiyalar hisobi bo‗yicha debet 
aylanmalari hajmini ortishi; 

moliyaviy hisobda aktivlarning sof ko‗payishi; 

moliyaviy hisobda majburiyatlar sof ko‗payish hajmining kamayishi.