Br-75 guruh talabasi Hayitkulova F

Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’ini to’lovchilari, soliq solish obyekti va soliqqa tortiladigan baza.

BR-75 guruh talabasi

Hayitkulova F.

Reja:

• Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’I va uning to’lovchilari
• Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’ining soliq solish obyekti va bazasi

Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’i va uning to’lovchilari

• Daromad soligʻi — moliya yilida soliq solinadigan daromadga ega boʻlgan jismoniy shaxslar (fuqarolar) ning soliq solinadigan jami daromadlaridan, yuridik shaxslar (tashkilotlar, xoʻjaliklar, korxonalar va b.)ning soliq solinadigan jami daromadi (foydasi)dan undiriladigan toʻgʻri, umumdavlat soligʻi.
• Buyuk Britaniyada 1842 yildan, Yaponiyada 1887 yildan, Germaniyada 1891 yildan, AQShda 1913 yildan, Fransiyada 1914 yildan joriy qilingan.
• Sobiq SSSRʼda 1922 yil 16-noyabrdagi Dekretga koʻra daromad-mulk soligʻi degan umumiy nom bilan joriy qilingan va 1924 yildan daromad soligʻiga aylantirilgan hamda 1991 yilgacha ishchi va xizmatchilarning maoshidan tabaqalashgan shkala boʻyicha undirilgan (100 soʻmdan 8 soʻm 20 tiyin, 100 dan yuqori summadan 13% miqdorida).

•  Oʻzbekiston Respublikasida daromad soligʻi undirish tartibi 1998 yil yanvardan amalga kiritilgan Oʻzbekiston Respublikasining Soliq kodeksiga muvofiq olib boriladi. Kodeksga koʻra yuridik shaxslarning solik solinadigan jami daromadi (foydasi)ga 26 foizlik stavka boʻyicha soliq solinadi (2001).
• Savdo va umumiy ovqatlanish korxonalari daromad (foyda) soligʻi, qoʻshilgan qiymat soligʻi, ekologiya va boshqa soliqlar hamda yigʻimlar oʻrniga byudjetga yalpi daromad soligʻi toʻlaydilar (22—50% darajasida).
• Jismoniy shaxslarning jami yillik daromadlariga soliq solish maqsadida eng kam ish haqining miqdori yil boshidan eʼtiboran ortib boruvchi yakun tarzida (oshib boruvchi stavkalarda) hisoblanadi, eng kam ish haqining toʻrt baravari miqdorigacha daromad summasining 13%, eng kam ish haqining sakkiz baravarigacha 23%, 8 baravari miqdoridan (+1 soʻm) va undan yuqori boʻlgan summadan 33%ʼni tashkil qiladi (1-avgust 2001-yil).
• Daromad soligʻi undirishda soliq toʻlovchilar uchun bir qator chegirmalar va imtiyozlar nazarda tutilgan

• Daromad solig‘ining soliq to‘lovchilari – O‘zbekiston Respublikasining rezidentlari va O‘zbekiston Respublikasidagi manbalardan daromad oluvchi O‘zbekiston Respublikasi norezidenti bo‘lgan jismoniy shaxslardir.
• O‘zbekiston Respublikasining soliq rezidenti – tegishli maqomi o‘ziga nisbatan belgilangan soliq davri boshlanadigan yoki tugaydigan har qanday ketma-ketlikdagi 12 oylik davr davomida 183 kalendar kundan ko‘proq muddat O‘zbekiston Respublikasida haqiqatda bo‘lgan jismoniy shaxs hisoblanadi.

Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’ining soliq solish obyekti va bazasi

• Soliq toʼlovchining jami daromadi jismoniy shaxslardan olinadigan daromad soligʼining soliq solish obʼekti deb hisoblanadi. (Soliq kodeksining 365-moddasi)
• Soliq solinadigan baza – soliq solish ob’ektlarining o‘rtacha yillik qoldiq qiymati (o‘rtacha yillik qiymat) soliq davridagi har bir oyning ohirgi kunidagi holatga ko‘ra soliq solish ob’ektlarining qoldiq qiymatlarini (o‘rtacha yillik qiymatlarini) qo‘shishdan olingan summaning o‘n ikkidan bir qismi sifatida ortib boruvchi yakun bilan aniqlanadi.

Soliq bazasi har bir soliq solish ob’ekti bo‘yicha alohida aniqlanadi.

Jismoniy shaxslarning jami daromaddan soliq solishdan ozod qilingan daromadlar chegirilgan holda aniqlanadi

Jismoniy shaxslarning jami daromadiga quyidagilar kiradi:

1) mehnatga haq to‘lash tarzidagi daromadlar;

• Ish beruvchi bilan mehnatga oid munosabatlarda bo‘lgan va tuzilgan mehnat shartnomasiga (kontraktiga) muvofiq ishlarni bajarayotgan xodimlarga hisoblanadigan hamda to‘lanadigan barcha to‘lovlar (ish haqi, premiya, qo‘shimcha to‘lovlar, kompensatsiyalar va b.) mehnatga haq to‘lash tarzidagi daromadlar deb e’tirof etiladi.

2) mulkiy daromadlar;

• Jismoniy shaxslarning mulkiy daromadlariga foiz to‘lovlari, dividendlar, mulkni ijaraga berishdan tushgan daromadlar, mulkni sotishdan olingan daromadlar va boshqa daromadlar kiradi.

3) moddiy naf tarzidagi daromadlar;

• Moddiy naf tarzidagi daromadlar bo‘lib, soliq agenti tomonidan soliq to‘lovchi manfaatlarini ko‘zlab tovarlar (xizmatlar), mulkiy huquqlar haqini to‘lashi, jismoniy shaxsning soliq agenti oldidagi qarzining yuridik shaxs qarori bilan hisobdan chiqarilgan summalari va h.k.

4) boshqa daromadlar.

• Jismoniy shaxslarning boshqa daromadlariga pensiya va nafaqalar, moddiy yordam, yutuqlar va boshqalar kiradi.

Daromad solig‘ini to‘lash:

daromad manbaida;

daromadlar to‘g‘risidagi deklaratsiya asosida amalga oshiriladi.

Jismoniy shaxslarning daromadlariga solinadigan soliqni daromad manbaida to‘lash – jismoniy shaxsga soliqqa tortiladigan daromadni beradigan yuridik shaxs (to‘lov manbai) tomonidan to‘lanishi degani.

Masalan, “ish beruvchi – xodim” munosabatlarida daromad manbai “ish beruvchi” hisoblanadi. Dividend to‘lashda esa korxona daromad manbai hisoblanadi. Shundan kelib chiqib, daromad solig‘ini hisoblash va to‘lashni yuridik shaxslar amalga oshiradi. Shu asnoda, daromad oluvchi jismoniy shaxs qo‘shimcha soliqlar to‘lash majburiyatlaridan holi.

Jismoniy shaxslarning daromad manbaida ushlab qolinmagan daromadlari (mulkni ijaraga berish, mol-mulkni sotish, O‘zbekiston hududidan tashqarida olingan daromadlar) deklaratsiya qilinishi kerak.