Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

12.5-rasm. Banklararo munosabatlar 
Manba: 
Global Financial Markets./7 the edition. Stephen Valdez & Philip Molyneux. Palgrave 
McMillan, 2013. 133r. 
Faraz qiling, bank 1 bank 2 dan qarz mablag‗lari olgan, bank 2 ni boshqa 
aktivlari ham mavjud, hamda Bank 1 ga qarzdor. Aytaylik, bank 2 boshqa 
kreditlardan zarar ko‗rmoqda, ammo bank 1 ning kredit olishga layoqatliligi 
o‗zgartirildi: bank 2 tomonidan ko‗rilgan zararlar uning kapitalini kamayishiga va 
uni butun himoyalangan mablag‗larini qisqarishiga olib keldi.
Mazkur vaziyatda ko‗riladigan chora bu butun qarz berishlarni qisqartirish 
hisoblanadi. Ammo bank 1 misolida, bank 2 tomonidan qarz berishni qisqartirish, 
bu moliyaviy mablag‗larni qaytarib olish demakdir. Biroq bank 1 boshqa 
manbalarni qidirib topishi ham mumkin, bu o‗zining mavjud aktivlarini (qarz 
berishni cheklash va aktivlarni sotish) qisqarishiga olib keladi.
Bank 2 tomonidan qarzlarni qaytarib olinishi, bank 1 nuqtai nazaridan 
munosabatlar cheklanishini anglatib, agar bank 1 ni moliyalashtirishda muqobil 
manbalar bo‗lmasligi, bank 2 tomonidan qarzlar berishni qisqartirilishi bank 1 
aktivlarini shoshilinch narxlarda sotishiga olib keladi.
 
12.6-rasm. Moliyaviy ko„chib o„tishning “domino” usuli 
Manba: Global Financial Markets./7 the edition. Stephen Valdez & Philip Molyneux. Palgrave 
McMillan, 2013. 134r. 
Bu holat ―domino effekti‖ga aylanishi mumkinligi hamda butun moliyaviy 
tizimni risk ostida qoldirishini tasavvur etish qiyin emas. 

---

Bu yerda, bank A bank B dan qarz olgan va bank B bank C dan qarz olgan, 
va hokazo. Agar bank A da defolt holati yuzaga kelsa, bank B yo‗qotishlardan 
zarar ko‗radi va bu uning kapitalini qisqarishiga olib keladi, Natijada bank B da 
ham defolt holati yuzaga keladi. Bu holatning banklararo ko‗chib o‗tishni sodda 
domino modeli deyiladi. 
Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi davrida tizimli risk, likvidlilikni 
moliyalashtirish muammolari hamda aktiv narxi va qiymati tushishiga sabab 
bo‗ldi. Bu moliyaviy bozor uchun belgi va muddat tugatilganlikdagi 
nomutonosiblik hamda leveredj sababli, marjinal moliyalashtirish uchun kapital 
bozorlardagi ishonchni kuchaytirdi. Bunday vaziyatlarda, bankni tartibga solish 
bankining nufuzi bilan izohlanadi, ya‘ni banklar aktivlarini shoshilinch sotishi 
va ichki risklarini fosh etishga moyiligi muhokama qilinadi.