Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

Global moliyaviy tartibga solish 
deganda, milliy davlatlar, xalqaro institutlar 
va boshqa subyektlarni yagona tartibga soluvchi standartlarni ishlab chiqish va 
ularni jahon amaliyotiga tatbiq qilish bo‗yicha pozitsiyalarni kelishuviga 
yo‗naltirilgan o‗zaro hamkorlik tushuniladi
278
.
Global tartibga solishning amaldagi mexanizmining yuqorisida –katta 20 talik, 
qaysiki strategik qarorlar qabul qilinishi va kelishishlar markazi hisoblanib, unga 
hisobot beradigan moliyaviy barqarorlik bo‗yicha Kengash bilan uzviy bog‗liq. 
G20 likning 2008- yil noyabrda Vashingtonda o‗tgan sammitida xalqaro moliyaviy 
tizimni islohat qilish bo‗yicha harakatlar rejasini qamrab olgan Deklaratsiya qabul 
qilingan, qaysiki 2009- yil London va Pittsburgda o‗tgan navbatdagi sammitlarda 
muhokama qilinib, qayta ishlangan.
276
The Global Economic Crisis: Systemic Failures and Multilateral Remedies. Report by the UNCTAD Secretariat 
Task Force on Systemic Issues and Economic Cooperation. New York and Geneva, 2009. R. 8. 
277
Financial Stability Issues in Emerging Market and Developing Economies, Report to G20 Finance Ministers and 
Central Banks Governors, prepared by FSB, IMF and World Bank. October. 2011.
278
Novie podxodi k globalnomu finansovomu regulirovaniyu / Pod red. L.S.Xudyakovoy. – M.: IMEMO RAN, 2015. 
– 7c.

---

Torontoda 2010- yil iyun oyida bo‗lib o‗tgan sammitda esa moliyaviy sektorni 
tartibga solish va nazorat qilishdagi islohatlarning bazaviy printsiplari kelishib 
olingan bo‗lib, bularga quyidagilar tegishli:

Bazel kelishuvlarini qayta ko‗rib chiqish doirasida banklar tizimi 
barqarorligini mustahkamlash;

moliyaviy vositachilar, birinchi navbatda yashirin bank sektorini faoliyatini, 
shuningdek, yangi moliyaviy insturmentlar, jumladan derivativlarni tartibga 
solishni kuchaytirish va shafofligini oshirish;

tizim uchun muhim moliyaviy institutlariga (bank, bank guruhlari, sug‗urta 
kompaniyalari va moliya bozorini infrastrukturaviy tashkilotlari) nisbatan 
siyosatning o‗ziga xosligi;

moliyaviy siyosatni, shu jumladan, ofshor yurisdiktsiyalar va o‗zaro 
nazoratni xalqaro baholashdagi shafoflik (peer reviews). 
Bazel III talablariga ko‗ra, 2019- yilga umumiy kapitalning yetarlilik 
koeffitsienti 8% ni, kapitalni saqlash buferi bilan hisobga olganda esa – 10,5% ni 
tashkil etishi shart. Bazel III ning yangi talablariga ko‗ra banklardan sezilarli 
darajada o‗z kapitali miqdorini oshirishlari talab etiladi. BIS bahosiga ko‗ra, eng 
yuqori moliyaviy davrda global tizim uchun muhim banklar (
G-SIV
) kapitalining 
yetarlilik koeffitsienti 12 %ga teng miqdordan kam bo‗lmagan bo‗lishi majbur 
etiladi
279
. Qisqa muddatli likvidlik koeffitsienti 
LCR 
(
liquidity coverage ratio)
280
 
asta-sekinlik bilan 2015- yilda belgilangan me‘yor 60 % dan 2019- yil 1- yanvarga
100 % gacha oshirish kerak bo‗ladi.
Likvidlikning boshqa ko‗rsatkichi–uzoq muddatli sof moliyalashtirish 
koeffitsienti
NSFR (net stable funding ratio
) 2018- yil 1- yanvarga majburiy 
me‘yor qilib belgilanib, bankni muddatlar bo‗yicha likvidlikni uzilishini bartaraf 
etish ta‘minlashga qaratilgan. U butun bank balansi, shu bilan birga balansdan 
tashqari 
operatsiyalarga 
ham 
ta‘luqli 
bo‗lib, 
banklar 
tomonidan 
moliyalashtirishning yanada barqaror manbalaridan foydalanish imkoniyatlarini 
kengaytiradi.
Bazel III kelishuv talablari asta-sekni 2013- yil yanvar oyidan amalga kiritish 
lozim bo‗lib, yakuniy muddat 1 yanvar 2019- yil. Shuni alohida ta‘kidlash lozimki, 
2010- yilda Bazel ko‗mitasi a‘zolari tomonidan imzolangan va G20 sammitida 
qo‗llab-quvvatlangan
 
bo‗lsada, bank nazoratini olib boruvchi milliy organlar uchun 
majburiy hisoblanmaydi. Bazel Qo‗mitasining monitoring natijalariga ko‗ra, 
2014- yil boshiga unga a‘zo–mamlakatlarni (27) barchasida kapital yetarlilik 
bo‗yicha nazorat va tartibga soluvchi yangi normativlar amalga kiritilgan.
2014- yil oxiriga kelib, 27 ta a‘zo-mamlakatlardan 26 tasi likvidlik koeffitsienti 
(LCR) bo‗yicha yakuniy yoki dastlabki qonun xujjat loyihalari tayyorlangan, 23 ta 
mamlakatda leveridji koeffitsienti va G-SIFIs i D-SIFIs faoliyatini tartibga solish 
bo‗yicha me‘yoriy hujjatlar chiqarilgan
281
.
279
BIS 82nd Annual Report. Basel, 24 June 2012 P. 214.