Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

Repo stavkalari
Ba‘zan savdo faoliyatlarini qayta sotib olish kelishuvlari (
repo
) orqali 
moliyalashtiriladi. Bu investitsion dillerlar tomonidan o‗z tasarrufidagi qimmatbaho 
qog‗ozlar kelishuvlarining boshqa kompaniyalarga hozir sotishi va ularni biroz 
yuqoriroq narxda qaytadan sotib olinishi yuzasidan kelishuvlar shartnomasidir, 
ya‘ni boshqa kompaniya investitsion dillerga qarz mablag‗lari bilan 
ta‘minlanishidir. Qimmatbaho qog‗ozlarning sotilishi va qayta sotib olinishi 
o‗rtasidagi o‗zaro farq bu foiz stavkasi orqali daromad ko‗rilishidir. Bu kelishuvda 
shartnoma repo stavkasiga asoslanadi. Agar shartnoma batafsil ehtiyotkorona 
tartiblangan bo‗lsa, qarz mablag‗i juda ham past kredit riskiga ega bo‗ladi. Agarda 
qarz oluvchi sharnomani ma‘qul ko‗rmasa, qarz mablag‗ini berayotgan kompaniya 
odatda qimmatbaho qog‗ozni o‗zida ushlab qoladi. Agarda qarz beruvchi 
kompaniya o‗zida shartnomani qoldirmasa, qimmatbaho qog‗ozning asl egasi naqd 
ko‗rinishda qoldiradi. Repo shartnomasining eng sodda turi bu 
overnayt repo
bo‗lib, shartnoma har kuni qayta muhokama qilinadi. Biroq, uzoq muddatli 
shartnomalar muddatli repolar nomi bilan ma‘lum va ular amaliyotda ba‘zan 
ishlatiladi. 
Risksiz foiz stavka 
Risksiz foiz stavkasi derivativlarni baholashda foydalaniladigan keng 
tarqalgan stavka hisoblanadi. Bu derivativlar bilan savdo qiluvchilarning 
G‗aznachilik qarz majburiyatli qimmatbaho qog‗ozlarining riskdan xoli 
stavkalaridan yuzaga keluvchi foiz stavkasi kabi tasavvur etilishi mumkin, aslida 
bun unday emas. Odatda moliyaviy institutlar an‘anaviy shaklda LIBOR 
stavkalarini riskdan xoli stavkalar kabi qo‗llashadi. AA-baholangan moliyaviy 
institut uchun LIBOR bu kapital qiymati uchun qisqa davrli imkoniyat hisoblanadi. 
Bunda moliyaviy institut boshqa moliyaviy institutlarning LIBOR kvotalarida qisqa 
muddatli fondlardan qarz mablag‗larini jalb etadi va boshqa moliyaviy institutlarga 
o‗zining LIBOR foiz stavkalarida bu fond mablag‗laridan qarzlar beradi. Biroq 
shuni ta‘kidlash joizki, LIBOR stavkalari to‗laqonli kredit riskidan xoli emas. 
Misol uchun, qarz mablag‗lari AA-baholangan moliyaviy institutga 3-oylik LIBOR 
bilan berilgan bo‗lsada, lekin bu 3 oy davomida defolt holati yuzaga kelishi 
mumkin. Biroq, bular normal bozor sharoitlarida riskdan xoli stavkaga juda ham 

---

194 
yaqin hisoblanadi. LIBOR stavkalarining yetuklilik muddati bir yilgacha 
hisoblanadi. Kredit riski 2007- yilda boshlandi va bu ko‗p sonli derivativ 
dillerlanining o‗z faoliyatlarini tanqidiy nuqtai nazardan qayta ko‗rib chiqishlariga 
sabab bo‗ldi. Buning asosiy sababi, inqiroz davomida banklar bir-biriga istar-
istamagan holda qarz mablag‗larini bergan va bu LIBORning tez tebranishiga 
sabab bo‗ldi. Hozirda, ko‗pchilik dillerlar riskdan xoli stavkaga proksi sifatida 
overnayt indekslashgan svop
stavkasidan foydalanishni boshlashdi. Bu foiz 
stavkasi LIBORdan ko‗ra riskdan xoli stavkaga yaqinroq hisoblanadi.