Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti sh. Shodmonov iqtisodiyot nazariyasi

19.4-rasm. Iqtisodiy muvozanatlik namoyon bo‘lish shakllari 
Tarmoqlararo balans – kengaytirilgan takror ishlab chiqarish, ya’ni mahsulotni 
ishlab chiqarish, taqsimlash va iste’mol qilish jarayonlarini tavsiflovchi iqtisodiy-
matematik model bo‘lib, uning yordamida tarmoq va tarmoqlararo kesimda asosiy 
takror ishlab chiqarish nisbatlarining batafsil detallashtirilishi ta’minlanadi.
To‘lov balansi – ma’lum davr davomida muayyan mamlakatdagi pul 
tushumlari bilan chet mamlakatlarga barcha pul to‘lovlari o‘rtasidagi tenglikni 
ifodalovchi ko‘rsatkichlar tizimi. To‘lov balansida mamlakatlar o‘rtasidagi 
iqtisodiy munosabatlarning turli ko‘rinishlari – tashqi savdo, kapital migratsiyasi, 
litsenziyalar savdosi, transport, turizm, xususiy shaxslar pul o‘tkazmalari va h.k. 
bo‘yicha hisob-kitoblar o‘z ifodasini topadi.
Ishchi kuchi resurslari balansi – mavjud ishchi kuchi resurslari va ulardan 
foydalanishning tengligini tavsiflovchi ko‘rsatkichlar tizimi. Mazkur balans 
Iqtisodiy muvozanat 
 
Umumiy 
muvozanat 
Xususiy 
muvozanat 
Idеal 
muvozanat 
Rеal 
muvozanat 
Makroiqtisodiy 
muvozanat 
Mikroiqtisodiy 
muvozanat 
Statik 
muvozanat 
Dinamik 
muvozanat 
Ta'minlanish muddatlari bo‘yicha 
O‘rta 
muddatli 
Qisqa 
muddatli 
Bir 
lahzalik 
Uzoq 
muddatli 
Qamrab olish darajasiga 
ko‘ra 
Iqtisodiyot darajasiga ko‘ra 
Iqtisodiyotning 
o‘zgarishiga ko‘ra 
Amalga oshish 
tavsifiga ko‘ra 

---

555 
iqtisodiyotning mutanosib rivojlanishini ta’minlashda ishchi kuchiga bo‘lgan talab 
hamda uni qondirish manbalarini o‘zaro taqqoslash imkonini beradi.
Aholi pul daromadlari va xarajatlari balansi – zaruriy mahsulotni pul 
ko‘rinishini olgan asosiy qismining xarakatini aks ettiruvchi ko‘rsatkichlar tizimi. 
Balansning mazkur turi to‘lovga qodir talab va tovarlar taklifi, chakana tovar 
aylanmasi, puli xizmatlar hajmi va aholi omonatlari o‘rtasidagi tenglikni 
ta’minlashning asosiy usullaridan biri hisoblanadi. 
Ushbu chora-tadbirlar soliq va kredit imtiyozlari bilan bir qatorda, kichik 
biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish uchun qulay biznes muhitini yaratish 
maqsadida institutsional islohotlarni yanada chuqurlashtirishni ham o‘z ichiga 
oladi. Jumladan, O‘zbekistonda so‘nggi besh yil mobaynida investitsiyalarning 
yillik o‘sish sur’ati 9 foizdan ziyodni tashkil etmoqda.
Iqtisodiy muvozanatlikning mazmuni iqtisodiyotning turli sohalari, tarmoqlari 
va tomonlari o‘rtasidagi mutanosiblikni ko‘rib chiqqanimizda yanada oydinlashadi.