Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti samarqand filiali iqtisodiyot fakulteti oziq-ovqat va qishloq xoʻjaligi iqtisodiyoti kafedrasi

5. Kompaniya strategiyasining shakllanishiga ta’sir etuvchi omillar 
Kompaniya strategiyasini aniqlashga koʻplab omillar ta’sir qiladi. Bu 
omillarning oʻzaro ta’siri har bir tarmoqda oʻziga xos xususiyatlarga ega boʻlib, vaqt 
davomida oʻzgarib turadi. Strategiyani belgilovchi omillar doim bir-biridan farq 
qiladi. Firma hamisha ham oʻzi xohlagan strategiyani tanlay olmaydi. Uning 
harakatlari qonun, davlat siyosati, ijtimoiy tartiblash va jamiyat mavqei bilan 
chegaralanadi. 
Strategiyani ijtimoiy talablarga moslashtirish quyidagilarni nazarda tutadi: 
1)
jamiyat manfaatlari va odob me’yorlari doirasida ishchanlik koʻrsatish; 
2)
ijtimoiy afzalliklar va jamiyat ehtiyojlariga ijobiy qarab oʻz faoliyatini 
tartibga solish; 
3)
tartiblashtirnvchi me’yorlar bilan ziddiyatga bormaslik uchun zarur 
harakatlarni oʻz vaqtida amalga oshirish; 
4)
aksiyadorlar manfaati va jamiyat manfaatlari oʻrtasida muvozanatni saqlash; 
5)
jamiyatda kompaniyaning fuqarolik pozitsiyasini ta’minlash. 
4-rasm. Kompaniya strategiyasini belgilovchi omillar

---

19 
Tarmoqning jozibadorligi va raqobat darajasi strategiyani belgilashga katta 
ta’sir koʻrsatadi. Kompaniya strategiyasini shugʻullanilmagan sohaga asoslab qurish 
mutlaqo yaramaydi. Strategiya kompaniyaning yaxshi bilgan ishiga asosan qurilishi 
lozim. 
Strategiyada hisobga olinishi va aslida uni belgilovchi birlamchi omillarning 
oddiy modeli 4-rasmda keltirilgan. Bu omillarning oʻzaro ta’siri odatda kompleks 
xarakterga ega boʻlib, tarmoq va kompaniya uchun alohida farqlanadi. 
Odatda, ichki va tashki vaziyat oʻrtasidagi farq aniq boʻlmasa, raqobatli 
ustunlikka erishilmasa, kompaniyaning faoliyati 
yaxshilanmagan boʻlsa, 
strategiyaning oʻzi muvaffaqiyat keltirmaydi. 
6. Strategiya yaratishga turli xil yondoshuvlar 
Strategiya tuzishga yondoshuvlar quyidagicha boʻladi: 
1)
Bosh strategik yondoshuv - bunda strategiyani boshliqning oʻzi ishlab 
chiqadi. Bunday holda boshqaruvchi ahvolni baholashga, muqobil strategiyalarga 
va strategiya detallariga kuchli ta’sir qiluvchi asosiy strategik va asosiy tadbirkor 
sifatida chiqadi. 
2)
Vakolatlarni berish yondoshuvi - bunda strategiyani tuzish xodimlarga yoki 
komissiyaga topshiriladi. Bunday holda mas’ul boshqaruvchi strategiyani ishlab 
chiqishni boshqalarga, asosan, strategik rejalashtirish boʻyicha personalga yoki 
ishonch bildirilgan xodimlardan tuzilgan maxsus komissiyaga topshiradi. 
3)
Qoʻshma (kollaboratsion) yondoshuv - bu avvalgi ikki yondoshuv 
oʻrtasidagi oraliq variant. Bunday usulning eng kuchli tomoni shundaki, strategiyani 
ishlab chiqish kimlarga topshirilgan boʻlsa, uni ushalarning uzlari bajarishlari kerak 
boʻladi. 
4)
Tashabbusli yondoshuv. Bunday yondoshuvda boshqaruvchi kelishilgan 
strategiyani ishlab chiqish uchun strategiya detallarini ishlab chiqishdan ham, 
«gʻoyalar generatorlari» guruhini boshqarishdan ham manfaatdor emas. Bilaks, 
boshqaruvchi okilona strategiyani ishlab chiqish, himoya qilish va hayotga tadbik 
etish uchun menejerlarni oʻzlarini safarbar etadi. Strategiyani ishlab chiqish uchun 
boshqaruvchilar foydalanishlari mumkin boʻlgan turt asosiy yondoshuvning 
birortasi ham eng yaxshi yondoshuv sifatida yuzaga chiqmaydi. Ularning har birini 
kuchli va kuchsiz tomonlari mavjud. 
Kompaniya va boshqaruvchilar strategiyani ishlab chiqish boʻyicha 
variantlarni turlicha bajaradilar. Kompaniya egasi tomonidan boshqariladigan kichik 
kompaniyalarda strategiyani ishlab chiqish norasmiy kechadi. Yirik firmalar 
strategiyani har yili rejalashtirish ishlab chiqishga moyildir. Strategiyani 
belgilashning tashkiliy jarayonida boshqaruvchilar shaxsan katnashadilar. 
Strategiya ma’naviy jihatdan sogʻlom boʻlishi kerak. Kompaniyaning har bir 
harakati axloq-odob, ma’naviyat doirasida boʻlishi lozim. Kompaniya mulkdorlar, 
xizmatchilar, xaridorlar, yetkazib beruvchilar va jamiyat oldida burchlidir. 
Kompaniyaning yetkazib beruvchilar oldidagi burchi bozor munosabatlariga 
quriladi. Kompaniya bilan yetkazib beruvchi ham sherik ham oʻzaro raqibdir. 
Shuning uchun ular oʻrtasidagi munosabatlar aniq belgilab olinishi lozim. 

---

20 
Jamiyat nazarida har bir kompaniya «yaxshi fuqaro» tushunchasiga mos 
boʻlishi, oʻz vazifalarini xalollik bilan bajarishi, ya’ni soliqlarni oʻz vaqtida toʻlashi 
lozim.