Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti ayubjonov a. H., Salixodjayeva u. A. Moliya statistikasi

Moliyaviy baholash
investitsiya loyihasini umumiy amalga oshirish 
jarayonidagi likvidligini tahlil qilishda ishlatilib, uning vazifasi loyihani belgilangan 
muddatlarda amalga oshirish uchun, loyihaning jami moliyaviy majburiyatlarini 
bajarishga korxonaning etarli moliyaviy resurslari bo‘lishini belgilashdir.
Iqtisodiy baholash
– investitsiya loyihasining potensial qobiliyati, shu 
loyihaga qo‘yilgan mablag‘larning qiymatini saqlab qolishda va ularning o‘sishi 
sur’atini etarli darajasini yaratib berishda foydalaniladi. Taqdim etilayotgan 
ob’ektni investitsiyalashni moliyaviy baholash (yoki moliyaviy asoslanganlik 
bahosi) investitsiya jarayonining ajralmas qismi hisoblanadi. Investor moliyaviy 
63
ЮНИДО – Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг ташкилий бўлинмаси бўлиб, унинг асосий вазифаси 
БМТга аъзо мамлакатлар саноати ривожланишига ёрдам беришдир. 

---

167 
holati noma’lum bo‘lgan yuridik yoki jismoniy shaxslar bilan hech qanday 
munosabatlar olib bormaydi. 
Investitsiya loyihalari samaradorligini iqtisodiy baholash ikki guruhga 
bo‘linadi: 
1. oddiy (yoki statistik) baholash guruhiga: 
- investitsiya qoplash muddatini (Payback Period, PP) hisoblash usuli; 
- investitsiya samaradorligi koeffitsientini (Accountinq Rate of Return, ARR) 
hisoblash usuli; 
2. diskontlash konsepsiyasini qo‘llashga asoslangan baholash guruhiga: 
- sof joriy qiymatni (Net Present Value, NPV) aniqlash usuli; 
- investitsiyalarning rentabelligi indeksini (Profitability Index, PI) hisoblash 
usuli; 
- foydaning ichki me’yorini (Internal Rate of Return, IRR) hisoblash usuli; 
- investitsiya diskontlangan qoplash muddatini (Discounted Payback Period, 
DPP) hisoblash usuli kiradi. 
Investitsiyalarning qoplash muddatini
hisoblash usuli
investitsiyalarning 
nominal miqdorda qaytarilishi mumkin bo‘lgan davrni aniqlashga xizmat qiladi. 
Ushbu usul yordamida investitsiya loyihasini amalga oshirishdan olinadigan 
daromadlar hisobiga qilingan investitsiya sarflarini qoplash davrini aniqlashga 
asoslangan. Qoplash muddatini aniqroq tushunadigan bo‘lsak, bu loyihani 
yakunlash davridagi yoki, umuman, undan olingan daromad investitsiyalar 
summasiga teng bo‘lgandagi davrga tengdir. 
Uni hisoblash formulasi quyidagicha: 
,
)
(
0


t
CF
I
PP
bu erda: boshlang‘ich investitsiyalar; 
)
(

t
CF
- investitsiya loyihasini amalga 
oshirishdan olingan yillik pul tushumi summasi. U sof foydani yoki yillik daromad 
va xarajat yortasidagi (amortizatsiyasiz) farqni ifodalaydi. 
Qoplash muddatini hisoblashda ikkita yondashuv mavjud. Birinchi 
yondashuvda investitsiyalarning boshlang‘ich summasi yillik tushumlarning 

---

168 
(o‘rtacha yillik) miqdoriga bo‘linadi. Bu ko‘rsatkich pul tushumlari yillar bo‘yicha 
teng bo‘lgan hollarda qo‘llaniladi. Ikkinchi yondashuvi investitsiya loyihasini 
amalga oshirishdan olinadigan pul tushumlari miqdorining o‘sib boruvchi (farqli 
tushumlarning) yakuni (yig‘indisi) sifatda izohlanadi.