Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti abdurahmonov q. X., Xolmominov sh. R

16.3. Makroiqtisodiy va mikroiqtLsodiy darajalarda mehnatni boshqarish
Mehnatni boshqarishning uch darajasi: xalqaro, davlat va korxona darajasi 
farqlanadi.
Mehnatni boshqarishning xalqaro darajasi. Xalqaro darajada mehnatni 
boshqarishni Xalqaro Mehnat Tashkiloti (XMT) amalga oshiradi. U 1919- 
yilda ijtimoiy osoyishtalikni o ‘m at ish va saqlashga,keskin ijtimoiy-iqtisodiy
227

---

m asalalami tadrijiy, tinch y o i bilan hal qilishga ko'maklashishi ko'zda 
tutilgan edi. XMTni tashkil etishda 45 ta davlat ishtirok etdi, hozirgi vaqtda 
uning tarkibida 71 ta davlat bor, ularda dunyo aholisining 98 foizi yashaydi15. 
Har bir qatnashuvchi davlatdan XMTga hukumat hamda mehnatkashlar va 
tadbirkorlar tashkilotlarining vakillari kiradi.
Xalqaro Mehnat Tashkiloti azaliy va eng yirik xalqaro tashkilotlardan 
biridir. Uning faoliyati XMT Nizomi bilan belgilanadi, unda qatnashuvchi 
mamlakatlar ushbu Nizomni bajarishlari shart. XMTning faoliyat maqsadi 
moddiy farovonlikka erishishga va irqlari, din va jinslaridan qat’i nazar, 
insonlaming ma’naviy rivojlanishlarini ta’minlashga va bulaiga imkon beradigan 
shart-sharoitlami yuzaga keltirishga ko'maklashishdan iborat. Ushbu maqsadga 
erishish uchun XMT o ‘z oldiga asosiy vazifalarni qo‘yadi.
XMTning ish yo'nalishlari — mehnat va ish bilan bandlik sohasida 
siyosat yurgizish uchun konventsiyalar va tavsiyalar ko'rinishida xalqaro 
mehnat m e’yorlari ishlab chiqish va qabul qilish, texnikaviy hamkorlik olib 
borish, ijtim oiy-m ehnat m uam m olari bo'yicha tadqiqotlar o'tkazish va 
uiaming natijalarini bosib chiqarish.
Xalqaro mehnat konferentsiyasi (XMK) — XMTning oliy organidir. 
U yiliga bir marta o ‘tkaziladi va to ‘rt kun davom etadi. O 'rta hisobda 
qatnashchilar soni 2000 kishini tashkil etadi. Konferentsiyada XMTning 
asosiy ish yo'nalishlari ishlab chiqiladi, mehnat dunyosidagi mehnatkashlar 
ijtimoiy mehnat holati muammolari muhokama qilinadi, konventsiya va 
tavsiyalar hamda alohida masalalar yuzasidan qarorlar qabul qilinadi.
M a’muriy kengash XMTning ijroiya organidir. U o‘z faoliyatini sessiyalar 
o‘tkazish yo‘li bilan muvofiqlashtirib boradi, ular yiliga uch marta o'tkaziladi. 
Kengash 56 a’zodan, shu jumladan, hukumat, mehnatkashlar va tadbirkorlaming 
namoyandalaridan iborat. XMT a’zosi bo'lgan mamlakatlar hukumatlarining 
28 nafar vakili bor, ulardan 10 nafari doimiydir, ulami ekspertlar sanoati eng 
rivojlangan mamlakatlaming namoyandalaridan saylaydilar. Qolgan 18 kishi 
turli mamlakatlaming teng huquqli vakilligini ta’minlash uchun mintaqalarga 
oid kvotalar bo'yicha har uch yilda bir marta qayta saylanadi. Kengash tarkibiga 
mehnatkash va tadbirkorlar vakillari har bir guruhidan 14 kishi miqdorida 
kiritilgan. Ma’muriy kengash raisi har yili konferentsiyadan keyin mintaqaviy 
mansublikni hisobga olgan holda rotatsiya qilish tamoyili bo'yicha saylanadi. 
Kengash konventsiyalar va tavsiyalami qo'llanish ustidan nazorat yuritish uchun 
12 kishidan iborat ekspertlar guruhiga ega
Xalqaro m ehnat byurosi (XM B)— XM Tning doimiy kotibiyatidir. 
XMBning Jenevada joylashgan markaziy devoni XMT o'z loyihalarini amalga 
oshiradigan turli mamlakatlarda 40 ta boiim ga ega. Ma’muriy kengash besh
15 M e \ H a T HJcm coflHCTM Ba HJKTHMOHH-Me^HaT M y H O ca6aT JiapH . 
r.r.Me^HKbHH 
Ba 
P .n . 
K o jio c o B a H H H r T a ^ H p H o c r n a a .
M .: 1996, 568-6.
228

---

yil muddatga saylaydigan Bosh direktor XMBga boshchilik qiladi. Xalqaro 
mehnat byurosi va uning rahbariyatining tarkibi doimiydir, ko'plab xodimlar 
muddatsiz shartnomaga egalar. Doimiy organ b oigan XMB aslida ijtimoiy 
mehnat masalalari bo'yicha jahon tadqiqot va ijtimoiy axborot markazi rolini 
bajaradi. XMBning ikki instituti: Mehnat masalalarini tadqiq qilish xalqaro 
instituti hamda Kasb va tcxnikaviy malaka oshirish xalqaro markazi bor.