Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti abdurahmonov q. X., Xolmominov sh. R

Internet saytlari
1. http://www.cer.uz —Cou,uaiman 3amuma Hacenenusi. Olzbekiston
Respublikasining “Iqtisodiy tadqiqotlar m arkazi” ning “Ekonomicheskoe
obozrenie ” jurnalining elektron manzili. Turli xil sotsiologiya mavzudagi
materiallami olishga imkon beradi.
2. http://www.soc.pu.ru
— 
Sotsialnaya zashita naseleniya. Rossiya
Federatsiyasining “Sotsiologicheskie issledovaniya ” jurnalining elektron
manzili-
3. http://cer.freenet.uz —mehnat iqtisodiyoti
4. h ttp ://w w w .e c o n o m y fa c u lty .u z ~ “M ehnat iq tiso d iyo ti va
sotsiyaologiyasi ” kafedrasi sayti mavjud boUgan veb-sayt
5. http://www.bearingpoint.uz — “O'zbekiston iqtisodiyoti ” qo‘Uanma-
siningg veb-sayti
6. http://goldenpages.uz
— 
iqtisodiyotning eng so'nggi yangiliklari
7. 
http://rea.ru — Rossiya iqtisodiyot akademiyasining veb-sayti
I
223

---

XVI BOB
BOZOR MUNOSABATLARI TIZIMIDA MEHNATNI
BOSHQARISH
16.1. Mehnatni boshqarish xususiyatlari
Mehnatni boshqarish boshqaruv munosabatlarining turlaridan biridir. 
M ehnatni boshqarish obyektiv zaruriyati birgalikdagi m ehnat, uning 
kooperatsiyasi rivojlanishi jarayonida yuzaga keldi. Bunda shu narsa ayon boiib 
qoldiki, boshqarishning maqsad, mazmun va fimksiyalari ishlab chiqaruvchi 
kuchlar va m ehnatning o ‘zi rivojlangan sayin o ‘zgarib, aw alo , ishlab 
chiqarishning har bir m azkur turiga xos b o ig a n m ehnatning ijtimoiy 
tuzilishi bilan belgilanadi. Bevosita mehnat faoliyati, uning tashkil etilishi, 
shart-sharoitlari va natijalari, ishchi kuchini tiklash, ijtim oiy m ehnat 
munosabatlari mehnatni boshqarish obyektlari hisoblanadi.
M ehnat ishlab chiqarishning tarkibiy qismi (omili) sifatida ishlab 
chiqarish tashkilotchisini, ishlab chiqarish boshqaruvchisini boshqa omillar 
— kapital, yer, asosiy ishlab chiqarish vositalari, xom ashyo, yarim tayyor 
mahsulotlar va shu kabilar bilan tengma-teng qiziqtiradi. Ammo mehnat 
ishlab chiqarishning boshqa omillaridan jiddiy farqlanadi: unda fuqaro huquqi 
va erkinliklari, o‘z manfaatlari va adolat to‘g‘risidagi tasawurlari, ish beruvchi 
bilan munosabatda o'zini himoya qilish uchun birlashish huquqi va shu 
kabilar bor. Yoilanm a ishchi o ‘zining mehnat qobiliyatini 
sotadi, zimmasiga
qonunda belgilangan yoki kontraktda aytib o'tilgan shartlarda mehnat qilish 
majburiyatini oladi.
Mehnat bozorida ham, ishlab chiqarishda ham, ishdan keyin ham 
kishi bir butunligicha qoladi. Boshqarish amaliyotida bu bilan hisoblashish 
kerak boiadi. Mehnat omilining boshqa omillar bilan birikmasini emas, 
balki mehnat munosabati tufayli yuzaga keladigan tirik odamlaming jamiyat 
va bir-birlari bilan o‘zaro munosabatlaming butun majmuasini boshqarishga 
to‘g‘ri keladi.
Mehnat bilan chambarchas bogiangan jarayonlar va munosabatlar doirasi 
ijtimoiy-mehnat munosabatlarini yuzaga keltiradi. Ijtimoiy-iqtisodiy jarayon 
va munosabatlami amalga oshirishda mehnat bilan bogiiq shart-sharoitlami 
amalga oshirish (tashkil etish, haq to ia sh , intizom , borasida, m ehnat 
etikasi, mehnat jamoalarining shakllanishi) munosabatlarida ustuvorlik 
qilinsa, bunday sohani ijtimoiy mehnat sohasi deyish mumkin.
Ijtim o iy -m e h n a t s o h a si ham x o d im la rn in g ijtim o iy h o la ti 
shakllanadigan, barqaror amalga oshiriladigan va o'zgaradigan aniq ijtimoiy 
muammolar majmuidan iborat boiib, uni ham boshqarib borishi zarur.
224

---

Mehnatni boshqarish vazifalari jumlasiga, awalo, ish samaradorligi va 
sifatini o sh irish , iq tiso d iy o tn i riv o jla n tirish n in g m uvozanatliligi va 
m utanosibligini ta ’m inlash, m ehnatdagi ijtim oiy-iqtisodiy tafovutlarni 
kamaytirib borish, insonni har tomonlama kamolga yetkazish uchun shart- 
sharoitlarni yaratish, m ehnat jam oaiarini rivojlantirish va boshqarishdagi 
uiaming rolini oshirish kiradi.