Cotif xalqaro yuk tashish va temir yo'l orqali yo'lovchilarni xalqaro tashishning umumiy qoidalarini belgilaydi

Xalqaro temir yoʻl tashish toʻgʻrisidagi konventsiya — temir yoʻl orqali yoʻlovchilar va yuklarni xalqaro tashish toʻgʻrisidagi koʻp tomonlama xalqaro shartnoma [1][2]. Xalqaro temir yo'l tashish to'g'risidagi Bern konventsiyasining ramzi - COTIF fr dan kelib chiqqan.Konventsiyaning qabul qilinishidan oldin ilgari qabul qilingan kelishuvlarga muvofiq xalqaro temir yo'l harakati ancha uzoq davom etgan. 1890-yilda Rossiyaning faol ishtirokida Yevropa temir yoʻllari Bern “Temir yoʻl orqali yuk tashish toʻgʻrisidagi konventsiya”ni (MGK) qabul qildi. Ushbu konventsiya 1928 yilda, 1938 yilda ketma-ket qayta ko'rib chiqildi va Bern "Yo'lovchilarni tashish to'g'risidagi konventsiya" (IPC) bilan birgalikda "Xalqaro temir yo'l transporti to'g'risidagi konventsiya" (CIM / COTIF - CIM / COTIF) ning o'zgartirilgan qismiga aylandi. 1980 yilda.

COTIF xalqaro yuk tashish va temir yo'l orqali yo'lovchilarni xalqaro tashishning umumiy qoidalarini belgilaydi.

COTIF bilan bir qatorda 1951 yilda sotsialistik mamlakatlar, shuningdek, Eron tomonidan tuzilgan SMGS xalqaro shartnomasi mavjud edi.

Xalqaro sotsialistik tizimning yemirilishi munosabati bilan xalqaro transport huquqini uyg'unlashtirish, ham COTIF, ham SMGSning eskirgan normalarini tuzatish masalasi keskinlashdi.

Temir yo‘l transporti sohasidagi xalqaro huquqni rivojlantirish bilan shug‘ullanuvchi CIT (Comite Internationale des Transport par Chemins de Fer) temir yo‘l huquqi xalqaro qo‘mitasi Xalqaro konventsiya matniga kiritiladigan tuzatish va qo‘shimchalar bo‘yicha takliflar ishlab chiqdi. 1980 yil 9 mayda tuzatilgan temir yo'l orqali tashish (COTIF). Keyinchalik, 1999 yilda Konventsiyaning yangi tahriri qabul qilindi [4].


Xalqaro temiryo‘l tashishlari Xalqaro temiryo‘l tashishi – ikki va undan ortiq davlatlar o‘rtasida xalqaro temiryo‘l konvensiyalari asosida amalga oshiriladigan yuk va yo‘lovchi tashish munosabatlari hisoblanadi. Xalqaro temiryo‘l tashishlar bir necha shartnomalar bilan rasmiylashtiriladi. Chegara stansiyasigacha yuk va yo‘lovchilarning borishi jo‘natuvchi mamlakat qonuni bilan rasmiylashtirilsa, chegarani kesib o‘tgandan keyin esa tegishli chet el davlatning milliy qonunchiligi bilan tartibga solinadi. Temiryo‘l konvensiyasi mavjud bo‘lgan hollarda esa milliy qonunchilik faqat unga konvensiyaning o‘zida havola qilinganda yoki konvensiyada tartibga solinmagan masalalar mavjud bo‘lganda qo‘llaniladi. Xalqaro temiryo‘l tashishlari o‘z ichiga to‘g‘ridan to‘g‘ri va to‘g‘ridan to‘g‘ri bo‘lmagan xalqaro qatnovlarni, qo‘shnilararo va tranzit tashishlarni, qayta yuklashli va qayta yuklashsiz tashishlarni hamda qayta jo‘natuvchi tashishlarni o‘z ichiga oladi. 187 Temiryo‘l tashishlari to‘g‘risidagi ko‘p tomonlama xalqaro kelishuvlar regional darajada qabul qilingan. Yevropada 1890-yilgi temiryo‘llarda yuk tashishlar to‘g‘risidagi (SIM) va 1923-yildagi temiryo‘llarda yo‘lovchi va bagaj tashish to‘g‘risidagi (SIV) Bern konvensiyalari amalda qo‘llanilib kelmoqda. Konvensiyalar bir necha marotaba qayta ko‘rib chiqilib, 1966-yil SIVga va 1970-yili SIMga Qo‘shimcha kelishuvlar qabul qilingan. 1980-yil Bern konvensiyalarini qayta ko‘rib chiqish bo‘yicha maxsus Konferensiya chaqirilib, 1980-yil 9-mayda o‘zida SIM va SIV matnlarini mujassamlashtirgan temiryo‘llar bo‘yicha xalqaro tashishlar to‘g‘risida (KOTIF) konvensiya qabul qilindi. KOTIFga Ilova sifatida Xalqaro yo‘lovchi konvensiyasi (A ilova – MPKning yagona qoidalari) va Xalqaro yuk konvensiyasi (B ilova – MGKning yagona qoidalari) qabul qilindi. MGKga maxsus qo‘shimcha – Xalqaro yuk qatnovlari Qoidalari qabul qilindi. KOTIF doirasida Xalqaro temiryo‘l transporti bo‘yicha Bern tashkiloti tuzildi. KOTIFning asosiy maqsadi – xalqaro qatnovlarda yuk, yo‘lovchi va bagaj tashishlarga nisbatan qo‘llaniladigan yagona huquqiy tizimni yaratish hisoblanadi. Ushbu huquqiy tizim normalari temiryo‘l, daryo va dengiz transport turlarida amalga oshiriladigan xalqaro aralash tashish munosabatlarini ham tartibga soladi. MPK va MGK normalari dispozitiv xususiyatga ega bo‘lib, unga muvofiq tashish shartlarini alohida ikki tomonlama kelishuvlar tuzgan holda o‘zgartirish va milliy qonun normalarini yaratish imkoniyati mavjud. KOTIF tashish munosabatlariga nisbatan bir qator maxsus kollizion bog‘lovchilar (yuk jo‘natish mamlakati qonuni, yuk borish mamlakati qonuni, yuklarni qabul qilish belgilangan mamlakat qonuni, shuningdek sud mamlakati qonuni va taraflarning erk muxtoriyati) qo‘llashni nazarda tutadi. KOTIFdan tashqari xalqaro temiryo‘l transportida tashish munosabatlarini 1951-yilda qabul qilingan “Xalqaro yuk qatnovlari to‘g‘risida”gi bitim (SMGS) va Xalqaro yo‘lovchi qatnovlari to‘g‘risidagi bitimlari (SMPS) mavjud bo‘lib, O‘zbekiston Respublikasi ushbu ikki bitimga a’zo hisoblanadi. SMGS bo‘yicha aralash tashishlar uchun maxsus bitim imzolanadi. SMGS va SMPS o‘zida imperativ xususiyatga ega bo‘lgan moddiy huquqiy va kollizion normalarni mujassamlashtirgan. Ushbu bitimlarga a’zo bo‘lgan davlatlar tomonidan tuzilgan ikki tomonlama shartnomalar agar ushbu bitim qoidalariga zid bo‘lsa, haqiqiy hisoblanmaydi. SMGS va SMPS o‘zida bir qator maxsus bo‘lgan kollizion bog‘lovchilar (yuk jo‘natish mamlakati qonuni, yuk borish mamlakati qonuni, tashish shartnomasini o‘zgartirgan yo‘llar qonuni, yuklar ushlab qolingan yo‘llar qonuni, yuklar qabul qilinishi belgilangan mamlakat qonuni, shikoyat keltirilgan yo‘llar qonuni)ni mujassamlashtiradi va qo‘llaniladigan huquqni hamda boshqa kollizion normalarni qo‘llash imkoniyatini cheklaydi. Milliy qonunchilikni qo‘llash faqatgina bitimlarda tartibga solinmagan masalalar bo‘yichagina amalga oshirilishi mumkin.