Toshkent davlat iq tiso diyo t universiteti q. X. Abdurahmonov

13.2. (Vzbekistonda ijtimoiy muhofazaning vazifalari va
xususiyatiari
0 ‘zbekistonda olib borilayotgan iqtisodiy islohotlaming markazida ijtimoiy 
siyosat masalasi turadi. Bu siyosatning zaruriyati mamlakatda amalga 
oshirilayotgan keng ko‘lamli islohotlar natijasida aholi boshiga tushishi muqarrar 
mushkulliklarni yengillashtirish bilan bog‘liqdir. Bundan tashqari har qanday 
jamiyatda shunday shaxslar toifasi doimo mavjudki, ular obyektiv sabablarga 
ko‘ra (yoshi, sogMigining yomonligi, mamlakatdagi ishsizlik darajasi va 
boshqalar) ishlab chiqarishda ishtirok eta olishmaydi. Shuning uchun ular 
to‘g‘risida qayg‘urishni davlat o‘z zimmasiga olishi zarur, ya’ni yaratilgan milliy
1 «Халк; сузи», 2005 йил 21 октябр.
120

---

daromadning bir qismini ular foydasiga qayta taqsimlashi lozim.
Aholi o‘rtasida iqtisodiy tengsizlikning oldini olish maqsadida daromadni 
taqsimlash va qayta taqsimlash bo‘yicha davlat tomonidan ko‘rilayotgan chora- 
tadbirlari tizimi 
ijtimoiy siyosat 
deb yuritiladi.
Keng ma’noda ijtimoiy siyosat deganda, shaxs hayot faoliyatini shunday 
sharoitlarini yaratish va tutib turish bo‘yicha ko‘rilgan barcha chora-tadbirlar 
tushuniladiki, u shaxsning rivojlanishiga yordam beradi va uning ijodiy 
imkoniyatlari to‘liq namoyon qilishini rag‘batlantiradi.
Bozor iqtisodiyotiga o‘tishning ilk bosqichlaridagi ijtimoiy muhofaza tadbirlari 
butun aholiga nisbatan qo‘llanildi, bu esa mamlakatda barqarorlikni saqlashning 
muhim omili bo‘ldi. Muntazam ravishda qayta ko‘rib chiqilayotgan turli 
miqdordagi ish haqi, pensiya, stipendiya va har xil nafaqa, tovon puli 
ko‘rinishidagi bevosita pul toiovlari keng qo‘llanildi, imtiyozlar hamda turli 
qo‘shimcha to‘lovlar tizimi aholini ijtimoiy muhofaza qilish darajasini birmuncha 
oshirdi. Eng kam miqdorlardagi mehnat haqi va pensiyalarning soliqqa 
tortilmasligi belgilab qo‘yildi. Korxonalaming o‘z xodimlariga ijtimoiy yordam 
ko'rsatish borasidagi xarajatlari qisman byudjet mablaglari hisobidan to'ldirildi. 
Ommaviy ravishda talab qilinadigan tovarlar va xizmatlar ko‘pgina turlarining 
narxlari o‘rtasidagi tafovut o‘rni qoplandi.
Murakkab iqtisodiy ahvol yuzaga kelganiga qaramay, 0 ‘zbekistonda aholi 
uchun eng muhim ijtimoiy vazifalarni hal etish maqsadida zarur mablaglar 
izlab topildi. Islohotlaming dastlabki bosqichida ijtimoiy muhofazaga ajratilgan 
davlat xarajatlari respublika byudjetining uchdan bir qismini tashkil etdi.
0 ‘sha davrda ishlab chiqilgan ijtimoiy siyosat o‘z oldida turgan vazifalarni 
amalga oshirdi va ayni vaqtda bozor iqtisodiyotiga xos talabini — ijtimoiy yordam 
choralari va vositalarini o‘zgarib turgan sharoitga muvofiq tarzda doimo moslash 
zaruriyatini yuzaga keltirdi.
Biroq aholiga mo‘ljallangan ijtimoiy siyosat yordamga ehtiyojning ko‘proq 
va kamroq darajasi kabi juda muhim omilga nisbatan sezgirlikni qo‘ldan boy 
berdi. Shunday boMib chiqdiki, kam ta’minlangan fuqarolar ham, to‘la 
ta’minlangan fuqarolar ham bir xilda madad olardi. Buning ustiga, dotatsiya 
joriy etilgan asosiy tovar va xizmat turlaridan ayni shunday yordamga kamroq 
muhtoj bo‘lgan kishilar ko‘proq foydalanib qolishdi.
Haqiqatan ham muhtoj kishilar uchun kam samara bergan behuda sarf- 
xarajat mablag‘larning isrof qilishishiga sabab bo‘ldi. Shuni aytish kifoyaki, 
faqat respublika byudjeti orqali 30 xil turli yo‘nalishlar bo‘yicha yordam 
ko‘rsatilgan. Obyektiv ravishda ijtimoiy muhofaza qilish vositalarini qayta 
yo‘naltirish zarurati, yalpi ijtimoiy madad berish yo‘lidan chindan ham 
yordamga muhtoj kishilarga yordam ko‘rsatishning tabaqalashgan, 
manzilli
tizimiga
o‘tish zarurati tug4ildi.
121

---

Respublikada chindan ham muhtoj odamlarga manzilli, tabaqalashgan 
yordam berishga adolat g‘oyasiga og'ishmay amal qilish qoidasi asos qilib olindi.
Ijtimoiy yordam tizimining adolat mezoniga bo'ysundirilishi aholi uchun 
g'oyat oddiy va ravshan bo'lgan taqsimot vositalarini talab qildi va ular ishlab 
chiqildi.
Mustaqillik yillarida aholini ijtimoiy muhofaza etish tizimi tubdan o'zgartirildi. 
Mazkur o'zgarish islohotlar ijtimoiy dasturini amalga oshirish birinchi 
bosqichining eng muhim yakuni boidi hamda bozor munosabatlari rivojlanishiga 
mos yangi ustuvor yo'nalishlarga o'tilganligidan dalolat berdi.
Yangi tizim ijtimoiy yordamdan aniq foydalanuvchilarga puxtaroq 
yo'naltirilgan. Bular, awalo, mamlakat kelajagi —