Toshkent davlat iq tiso diyo t universiteti q. X. Abdurahmonov

vertikalyo‘nalishi
 
— bu, tarkibiy pog‘onaning yanada yuqoriroq 
darajasiga ko‘tarilishdir;
gorizontal yo'nalish
 
- faoliyatning boshqa funksional sohasiga qo'shilish 
yoki tashkiliy tuzilmaga qat’iy tarzda rasman biriktirib qo'yilmagan tashkiliy 
tuzilmada muayyan xizmat vazifasini bajarishdir (masalan, vaqtincha tashkil 
etilgan maqsadli guruhning rahbari vazifasini bajarish va hokazo). Gorizontal 
martabaga qo‘shimcha haq tollash hisobiga awalgi bosqichdagi vazifalami 
kengaytirish yoki murakkablashtirishni kiritish mumkin;
markazga intiluvchi yo'nalish
 
xodimlar uchun birmuncha maroqli bo‘lsa 
ham ko‘p hollarda ko‘zga tashlanmaydi. Bu — tashkilotning rahbariyati tomon 
qilinadigan harakatdir. Masalan, xodimni o‘zi uchun ilgari qulay bo‘lmagan 
uchrashuvlarga, rasmiy va norasmiy kengashlarga taklif etish, samimiy tarzda 
murojaat qilish va hokazolardir.
Qisqacha xulosalar
Mehnatga moslashish — shaxsning yangi mehnat vaziyatini o‘zlashtirishidagi 
ijtimoiy jaxayondir. Bunda shaxs va mehnat muhiti bir-birlariga faol yordam ko‘rsatadi.
Mehnat vaziyati murakkab tuzilishiga ega bo'lib, moslashishning kasbiy, 
ijtimoiy-psixologik, ijtimoiy-siyosiy va madaniy-maishiy turlari birligidan iborat.
114

---

Muayyan xislat va xususiyatlarga ega boigan xodimning shaxsiy imkoniyatlari 
(potensiali) moslashish bilan bogliqdir. Shaxsiy imkoniyatlar insonning ichki 
jismoniy va ma’naviy salohiyatini, faol yolini aks ettiradi.
Xodimning psixofiziologik mehnat imkoniyati uning ma’lumoti, tajribasi 
moslashish darajasiga bevosita ta’sir qiladi.
Nazorat va muhokama uchun savollar
1. Mehnatga moslashish nimani bildiradi?
2. Xodimning mehnat muhitiga aniq moslashishi nimada namoyon boiadi?
3. «Birlamchl» va «ikkilamchi* moslashish nima?
4. Moslashish turlarini ta’riflang.
5. Moslashish bosqichlarini sanab chiqing va ta’riflang.
6. Xodimlarning moslashishiga ta’sir ko'rsatuvchi obyektiv va
subyektiv omillarni tavsiflang.
7. Kasb tanlashning mohiyati nimada?
8. Kasbni tanlash qanday bosqichlardan iborat?
9. Kasbiy martaba deganda nimani tushunasiz?
10. Tashkilot ichidagi martabani tushutirib bering.