Toshkent davlat iq tiso diyo t universiteti q. X. Abdurahmonov

b o ‘y i c h a
ish haqi summasiga boiinadi; 
v)har bir ishchining haqiqiy ish haqi hisoblab chiqiladi: uning ishlangan vaqt 
uchun tarif bo‘yicha ish haqi qo‘shimcha haq koeffitsiyentiga ko‘paytiriladi.
87

---

Jamoa ish haqini brigada a’zolari o‘rtasida taqsimlashda vujudga keladigan 
asosiy muammo har bir ishchining brigada ishining umumiy natijasiga shaxsiy 
hissasini yanada to‘laroq hisobga olishdan iboratdir. Brigada ish haqini 
taqsimlashning ko‘rib chiqilgan usullari buni shunday holda hisobga olishi 
mumkin: agar har bir ishchi o ‘zining malakasiga to ‘g‘ri keladigan 
murakkablikdagi ishni bajarishi kerak bo‘lsa, brigada har bir a’zosining mehnat 
unumdorligi taxminan bir xil bo‘lsa. Biroq amalda hamisha ham shunday 
bo‘lavermaydi. Ishchilaming umumiy brigada ishi yakunlariga qo‘shgan alohida 
hissasi ko‘pincha birmuncha farq qiladi, ishlangan vaqt va razryad bir xil bo‘lganda 
ish haqi ham bir xil bo‘ladi. Bu hoi brigada ish haqini taqsimlashning odatdagi 
usullariga tuzatish kiritish zarurligini ko‘rsatadi.
Mehnatga haq to‘lashning ishbay (akkord) tizimlda haq akkord topshiriqqa 
kirgan muayyan ishlar majmuini bajarganlik uchun to‘lanadi, ayrim operatsiyalar 
va ish turlarining bajarilishi hisobga olinmaydi. Akkord naryad bo‘yicha ish haqi 
summasi kalkulyatsiya asosida hisoblanadi. U vaqt (mahsulot ishlab chiqarish) 
me’yorini va mazkur majmuaga kiritilgan ish turlari narxlarini hisobga oladi.
Mehnatga haq to‘lashning bevosita ishbay tizimi shundan iboratki, xodimning 
ish haqi uning shaxsiy ishlab chiqarish normasiga emas, balki boshqa xodimlar 
mehnatining natijalariga bog‘liq bo‘ladi. Haq to‘lashning bunday tizimi ish 
normalari bajarilishini hisobga olish qiyinroq bolgan yordamchi ishlami bajaruvchi 
xodimlar uchun tatbiq etiladi, lekin asosiy ishbay xodimlar uchun ishlab 
chiqarish normalarining bajarilishi ularning mehnati natijalariga bogiiq bo‘ladi. 
Mehnatga bevosita ishbay haq to‘lashdagi narxlar quyidagi formula bilan aniqlanadi:
S t.in
R b a v = ---------------
;
N i c h . a s
Bu yerda: 
Rbav~
bevosita ishbay narx (so‘m, tiyin); 
Stjn —
ishbay tizim 
bo‘yicha haq to‘lanadigan xodimning kundalik tarif stavkasi (so‘m, tiyin); 
Nkhas
— asosiy xodimning smenadagi ishlab chiqarish normasi.
Mehnatga haq to'lashning ishbay-ortib boruvchi tizimi shu bilan ajralib turadiki, 
me’yorlarni bajarishning oldindan belgilangan darajasidan boshlab bajarilgan 
operatsiyalar, detallar yoki buyumlar uchun ishbay narx muayyan darajada 
ko‘paytiriladi. Shunday qilib, ishbay narxlar me’yorlarni bajarishning erishilgan 
darajasiga qarab tabaqalashtiriladi. Ayni bir xizmat, operatsiya, detal va hokazolarga 
turlicha haq to'lanadi va me’yorlaming bajarilishi qanchalik yuqori bo ‘ Isa, bajarilgan 
ishning har bir birligi uchun to4anadigan narx ham shunchalik yuqori bo‘ladi.
Ishbay-ortib boruvchi haq to‘lash tizimida ish haqining umumiy miqdori 
quyidagi formula bo‘yicha hisoblab chiqiladi:
KUj+n2x
Aw2+...+/f, x 
Ku);
88

---

Bunda: / г — mehnatga ishbay-ortib boruvchi haq to‘lashda ish haqining 
miqdori; 
R —
belgilangan boshlang‘ich baza doirasida har bir mahsulot birligi 
uchun narx; 
1,2,...I —
ortib boruvchi shkala pog‘onalari miqdori; 
Ku —
boshlang‘ich bazani oshirib bajarish haqiqiy foiziga muvofiq ortib boruvchi 
qo‘shimcha haqlar shkaiasi bo‘yicha qabul qilingan narxlarning ko'payish 
koeffitsiyenti.