Toshkent davlat iq tiso diyo t universiteti q. X. Abdurahmonov

Psixofiziologik moslashuv 
— bu, xodimlar uchun mehnat vaqtida zarur 
boladigan shart-sharoitlarni o‘zlashtirish jarayonidir. Zamonaviy ishlab 
chiqarishda faqat texnika va texnologiya emas, balki ishlab chiqarish sharoitidagi 
sanitariya-gigiena normalari ham ma’naviy jihatdan eskirib boradi. Mehnatning 
sanitariya-gigiena sharoitlarini, xodimlar turmushini yaxshilash, tobora ko‘proq 
miqdorda qulay va zamonaviy uy-joylaming, kiyim-boshlaming, pardoz-andoz 
ashyolarining paydo bolishi ishlab chiqarish faoliyatiga ta’sir qilmasdan 
qolmaydi. Hozirgi zamon xodimi subyektiv ravishda qabul qilinadigan sanitariya- 
gigiena shinamligidan, mehnat maromidan, ish o'rnidagi qulayliklar va 
hokazolardan ozgina bolsa ham chetga chiqilishiga juda sezgirlik bilan qaraydi. 
Ko‘pgina tadqiqotlarning ko‘rsatishicha, ishchilar uchun sanitariya-gigiena 
shinamligi shart-sharoitlari muhim ahamiyatga ega.
12.2. 
Mehnatga moslashishning 
obyektiv 
va subyektiv omillari
Mehnatga moslashish omillari 
~ mazkur jarayonning kechishi, muddatlari, 
sur’atlari va natijalariga ta’sir ko‘rsatuvchi shart-sharoitlardir. Ular orasida 
obyektiv va subyektiv omillarni ajratib ko‘rsatish mumkin.
Obyektiv omillar 
ishlab chiqarish jarayoni bilan bogiiq boiib, ular xodimga 
unchalik bogiiq bolmaydi. Bu omillarga mehnatni tashkil etish, ishlab chiqarish 
jarayonlarini mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish, mehnatning sanitariya- 
gigiena shart-sharoitlari, jamoaning katta-kichikligi, korxonaning qayerda 
joylashganligi, tarmoq ixtisoslashuvi va shu kabilar kiradi.
Subyektiv 
(shaxsiy) omillarga quyidagilar kiradi:
- xodimning ijtimoiy-demografik xususiyatlari (jinsi, yoshi, malumoti, 
malakasi, ish staji, ijtimoiy ahvoli va hokazolar);
- ijtimoiy-psixologik xususiyatlar (da’volar darajasi, mehnat qilishga hozirlik, 
omilkorlik, ishlab chiqarish vaziyatida tezda yol topib olish, о 'zini o‘zi nazorat 
qilish qobiliyati va o‘z harakatlari hamda ishlarini vaqt jihatidan taqsimlay 
olish, chiqishimlilik va shu kabilar);
- sotsiologik omillar (kasbiy qiziqish, mehnat samaradorligi va ish sifatidan 
moddiy hamda 
m a ’naviy 
manfaatdorlik va hokazolar darajasi).
112

---

Xodimning mehnatdan qoniqish hosil qilishini, jamoadagi axloqiy- 
psixologik vaziyatdan qanoatlanish darajasini mehnatga muvaffaqiyatli 
moslashishning birlashgan subyektiv ko‘rsatkichi deb hisobiash mumkin. 
Ko'rinib turibdiki, ishlab chiqarishdagi moslashish jarayonida xodimning shaxsiy 
imkoniyatlari ham muayyan ahamiyatga ega. Xodimning shaxsiy imkoniyatlariga 
uning xususiyatlari va sifatlari kiradiki, ular muayyan muomala turini: o'ziga 
ishonch, kirishimlilik, o‘zini o‘zi namoyon qilish qobiliyati, vazminlik, xolislik 
va shu kabilami shakllantiradi. Sanab o‘ti!gan xususiyatlar bilan bir qatorda 
omillar, ma’lumot darajasi, tajriba ham muhim o‘rin tutadi. Xususan, barcha 
mezonlarga qarab moslashuv darajasi to'g'risida ham xulosa chiqarish mumkin.