Toshkent davlat iq tiso diyo t universiteti q. X. Abdurahmonov

12.3. Kasbni tanlash va unga moslashish hamda martabaga
ko‘tarilishning kompleks tizimi
Agar kasb to‘g‘ri tanlangan bo'lsa, moslashuv (ko'nikish) ancha tezroq va 
muvaffaqiyatliroq kechadi. Yoshlarning kasb tanlash muammosi ham nazariy, 
ham amaliy qiziqish uyg'otadi. Bir tomondan, unda yoshlarning intilishlari va 
muddaolari aks etadi, ikkinchi tomondan, bu muddaolami aniq amalga oshirish, 
shaxsiy rejalami ro‘yobga chiqarish o‘z ifodasini topadi. Kasb tanlash yoshlarning 
shaxsiy niyatlarini va qiziqishlarini aniq maqsadga qaratilgan holda shakllantirish, 
bunda jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy ehtiyojlarini hisobga olish, yoshlarning 
intilishlari va shaxsiy rejalarini ularni amalga oshirish imkoniyatlari bilan 
moslashtirish orqali boshqariladi.
Bunday ishning muayyan shakli 
kasbiy tanlashdir. 
Kasbiy tanlash — ilmiy 
asoslangan usullar yordamida insonning u yoki bu ishni bajarishga tibbiy, 
ijtimoiy va psixofiziologik jihatdan yaroqliligini shakllantirish darajasi va 
imkoniyatlarini aniqlashdir. Ishlab chiqarish jamoasiga tatbiq etganda kasbiy 
tanlash muammosi insonning kasbga yaroqliligini aniqlashdan iborat. U 
insonning xususiyatlari, qobiliyatlari va mayllari yig‘indisidan tashkil topgan 
bo'lib, faoliyatning muayyan turi samaradorligini va tanlab olingan kasbdan 
qoniqish hosil qilish darajasini ifodalaydi.
Kasbiy tanlash ikki bosqichda amalga oshiriladi:
Birinchi bosqichda 
kuzatuv materiallari, ish jarayonlarini so'rovlar, test 
savollariga jalb qilish, rahbarlar, yetakchi mutaxassislar bilan suhbatlashish asosida 
professiogramma (kasbnoma) tuzib chiqiladi. 
Kasbnoma 
— bu, kasblami har 
tomonlama tasvirlash orqali ishchi, mutaxassis topshiriqni qanday va qaysi mehnat 
qurollari yordamida, ishlab chiqarishning qanday texnikaviy sharoitlarida bajarishi 
lozimligi haqida tasawur beradi. Unga ijrochi javob berishi lozim bo'lgan talablar 
ham kiradi. Kasbnoma ishlab chiqarish - texnikaviy, iqtisodiy, gigienik, tibbiy, 
ijtimoiy, pedagogik va psixofiziologik tavsiflami o'z ichiga oladi.