Toshkent davlat iq tiso diyo t universiteti q. X. Abdurahmonov

Adabiyotlar ro‘yxati
1. Абдура\монов I^.X., Холмуминов Ш .Р. М е\нат ик^исодиёти 
ва социологияси. Укув.кул. -Т.: 2004.
2. Барбарова E.JI. Экономика и социология труда. — М:. 2005.
3. Липсну И.В. Экономика. Учебник. —М.: «Омега К», 2004.
4. Рофе А.И. Экономика и социология труда. — М.: «Институт 
экономики и права», 2003.
5. Экономика и социология труда. —М.: «Буглайн», 2005.
0
Internet saytlari
1. www.ecsocman.edu.ru - Экономика и социология труда.
2. www.tid.com.ua - Экономика и социология труда. Краткий курс
3. www.book.ru - Экономика и социология труда.
17

---

II BOB
MEHNAT FAOLIYATINI TASHKIL
ETISH
/
2.1. Mehnat faoliyatini tashkil etishning mohiyati va asoslari
«Tashkil etish» tushunchasi fransuzcha organisation, lotincha organizo 
— «tartibga keltiraman» so‘zidan kelib chiqqan. Uning mazmuni yaxlit 
bir butunlik ichida o‘zaro aloqalaming yuzaga kelishi hamda takomillashishiga 
olib keladigan jarayon yoki harakatlar jamlamasini anglatadi. Tashldl etish 
deganda birgalikda amalga oshiruvchi muayyan qoida va tamoyillar asosida, 
biror aniq maqsad sari harakat qiluvchi odamlaming birlashgan faoliyati 
tushuniladi. Shunga ko'ra funksional nuqtai nazardan, tashkil etish — ichki 
tartiblar o ‘matish va takomillashtirish jarayonini bildiradi.
M ehnat faoliyati deganda insonning biror mehnat turi bilan band bo‘Iishi 
tushuniladi. Bunga ilmiy va pedagogik faoliyat, ishlab chiqarish va boshqaruv 
faoliyati, tadbirkorlik va tijorat faoliyati va boshqalar misol bo'lishi mumkin. 
Keng mazmundagi «faoliyat» tushunchasini mehnatga nisbatan tatbiq 
etilganda u ana shu mehnat predmetiga ta’sir ko'rsatish faoffigi darajasini va 
bunda sarflanadigan aqliy intellektual kuch-g‘ayrat darajasini aks ettiradi.
M ehnat faoliyati insonning hal qilinadigan vazifalar va bajariladigan 
ishlari yig‘indisidan tashkil topadi.
Mehnat faoliyatining mohiyatini umumlashgan hamda konkret shaklda 
olib qaraladigan bo‘Isa, u bir-biriga bog‘liq ikki muhim vazifani hal qilishning 
obyektiv zarurati bilan belgilanadi. Bu vazifalardan bin — odamlaming 
moddiy mehnat elementlari bilan o‘zaro harakatga kirishuvini aniqlashdan 
iborat bo'lsa, ikkinchisi — birgalikda yoki o ‘zaro bog'langan faoliyat 
qatnashchilari o'rtasidagi munosabatlar shakllanishidan iboratdir. Xuddi 
mana shu naisa mehnat faoliyatini tashkil etish predmeti hisoblanadi. Buning 
mohiyati mehnat faoliyatini tashkil etish vazifasiga (keng m a’noda olganda) 
m ehnat subyektini (ayrim xodim yoki mehnat jamoasi) aniqlash, uni 
zarur mehnat predmetlari va vositalari bilan ta ’minlash, qulay mehnat 
sharoitlarini yaratib berish, mehnat (ishlarini bajarish) jarayonlarini tashkil 
etish, mehnatga haq to'lash kabi masalalami o ‘rganish bilan bog'liqdir.
Ishlab chiqarish munosabatlarida mehnat faohyatini tashkil etish masalasi
18

---

eng asosiy ко ‘ rsatkichlardan biridir. Ishlab chiqarish munosabatlarida ishchi 
kuchi va mehnat qurollari, mehnat predmetlari orasida o ‘zaro bog'liqlik 
yuzaga keladi. O'zaro bog'liqlik va ta ’sir — mehnat faoliyati qay holatda 
tashkil etilganligi natijasidir. Mehnat faoliyatini tashkil etish, bir tomondan, 
uning asoslarini (huquqiy, m a’naviy-psixologik, iqtisodiy, ijtimoiy) yuzaga 
kelishi, ikkinchi tomondan, mehnat faoliyati mexanizmi shakllantixilishini 
taqazo etadi.
Huquqiy