Toshkent davlat agrar unversiteti termiz filiali

8.2- rasm. MX-1,8 rusumli paxta terish mashinasi (a) va terish apparatining (b) texnologik sxemasi:
1- traktor; 2- so’ruvchi kanal; 3- ventilyator; 4- haydovchi kanal; 5- g’o’zapoya ko’targich; 6-vertikal shpindelli terish apparati; 7- tik shpindelli barabanlar; 8-bunker.
Respublikamizning shimoliy hududlarida paxta hosilini tik shpindelli mashinalar bilan ikki marta terib olish tavsiya etiladi. Ko’saklar 75...80 foiz ochilganda birinchi terim, 12-14 kun keyin qo’shimcha 15-20 foiz ko’saklar ochilganda ikkinchi terim o’tkaziladi. Janubiy hududlarda paxta terimi ko’saklar ochilishi 85...90 foiz bo’lganda boshlanib, paxta hosili bir marta terib olinadi. Bunday texnologiyalar noqulay ob-havo boshlangunga qadar mashinalarda yuqori sifatli paxta terib olish imkonini beradi.
Har ikkala holda ham terim to’liqligi 90...95 foiz bo’lishi, hosildorlik o’rtacha 30 tsg’ga bo’lganda paxtaning yerga to’kilishi har bir metrda 15...20 grammdan oshmasligi kerak. Hosilning qolgan qismi paxta terilgandan 8...10 kun o’tgach mavjud mashinalar yoki qo’l kuchi yordamida terib olinishi mumkin. Bunda qolgan hosilni yig’ib olish usulini tanlash fermer xo’jaligining mazkur yildagi iqtisodiy samarasi va texnik imkoniyatini hisobga olgan holda belgilanadi.
8.3. Paxtani mashinada terib olishni uzluksiz oqim usulida tashkil etish
Terim texnikkalaridan samarali foydalanish uchun paxta terimi uzliksiz oqim usulida tashkil qilinishi, ya’ni paxta terish mashinasi bunkerdagi paxta traktor tirkamasiga bo’shatilishi hamda to’g’ridan - to’g’ri quritish-tozalash punktiga keltirilishi zarur.
Paxtani ushbu usulda terib olishni yaxshilash uchun paxta terish mashinalaridan guruhlab foydalanish, ya’ni bir yoki yonma-yon joylashgan ikki dalada bir necha (4-5 ta ikki qatorli yoki 3-4 ta to’rt qatorli) mashina ishlatish lozim. Ammo ishlar bunday tashkil etilganda mashinalarnialohida paykallarga qo’yish kerak. SHunday qilinganda har bir mexaniq-haydovchi o’ziga birkitilgan dalada bajarilgan ish sifati uchun shaxsan javobgar bo’ladi.
Mashinalardan guruhlab foydalanilganda har qaysi agregatning ish sifatini hisobga olish va nazorat qilish osonlashadi, ishlarning bajarilish muddati qisqaradi, mashinalarga tashkiliy texnika xizmati ko’rsatish hamda transport vositalaridan foydalanish yaxshilanadi.
Paxta terish mashinalarining to’xtovsiz va yuqori unum bilan ishlashini ta’minlash hamda terilgan paxtani tayyorlov punktiga o’z vaqtida yetkazib berish uchun mashinalarning har bir guruhiga traktor tirkamalari birkitib qo’yiladi.
SHpindellarni yuvishni mexanizatsiyalashtirish va yuvish sifatini yaxshilash maqsadida paxta terish mashinalarning har qaysi guruhiga yuqori bosim bilan ishlaydigan suv purkagich bilan jihozlangan OVX-600 rusumli purkagich birkitib qo’yiladi.
Terim guruhiga texnik xizmat ko’rsatuvchi avto-ko’chma ustaxonasi yoki agregati bo’lgan ixtisoslashtirilgan yordamchi guruh biriktirilib, ehtiyot qismlar bilan ta’minlanadi. Ushbu guruh ishlab chiqilgan mashrut bo’yicha paxta terish mashinalari yoniga borib, zarur bo’lsa, ularga texnik xizmat ko’rsatadi va boshqa sozlash ishlarini bajaradi.
Tavsiyaviy xulosa.Paxtani mashinada terib olish ishlarini sifatli va belgilangan muddatlarda terib olinishini tashkil etish orqali terim to’liqligini 4...5%, mashinalar ish unumini 18...20% ga ko’paytirish, terim muddtini 8-10 kunga qisqartirish orqali maydonlarni hosildan tez bo’shatilishini ta’minlaydi.