Toshkent davlat agrar unversiteti termiz filiali

8.2. Paxta terish mashinalarini tuzilishi va ish jarayoni
Paxta hosilini terib olishdatik (MX-1,8)vagorizontal (Keys-2022) shpindellipaxta terish mashinalaridan (10.1-rasm) foydalaniladi.

a) v)
8.1-rasm. Paxtani tik (a) va gorizontal (v) shpindelli terish apparatibilan terib olish jarayonlari:
1-tik (vertikal) shpindellar; 2-gorizontal shpindellar;
3-qisuvchi to’sqich; 4-vertikal o’q; 5-shesternyali uzatma.

Bunda terish apparatining ishchi qismi hisoblangan tik shpindellar 1 g’o’za poyasiga tik - parallel holda harakatlanib, paxtani o’ziga o’rab tersa, gorizontal shpindellar 2 esa g’o’za poyasiga perpendikulyar holda harakatlanib, paxtani terib oladi.

Paxta hosili asosan mamlakatimizda ishlab chiqarilayotgan MX-1,8 rusumli tik shpindelli paxta terish mashinasi bilan terib olinadi.
Mashina (10.1-rasm) traktorga yarim osma holatda o’rnatilgan bo’lib, u terish apparati 6, g’o’zapoya ko’targich 5, havo so’ruvchi kanal 2, ventilyator 3, haydovchi kanal 4 va bunker 5 dan iborat. Har bir g’o’za qatoridagi paxtani terib olish uchun ishlatiladigan terish apparati 6 oldingi va keyingi juftli shpindelli barabanlar 7 dan tashkil topgan.
Paxtani terib olish jarayoni quyidagicha amalga oshiriladi. Mashina oldinga harakatlanganda g’o’zapoya ko’targich 5 yotib qolgan g’o’zalarni yerdan ko’tarib terish apparati 6 ning oldingi shpindellar juftligining orasidagi tirqishga uzatib beradi. G’o’zalar shpindelli barabanlar orasidagi tirqishdan o’tayotganda ikki tarafidan aylanma harakatdagi tik shpindellar bilan ishlov berilib, to’liq ochilgan paxtalarni o’ziga o’rab oladi. SHu bilan birga ular barabanlar atrofida harakatlanib paxtani shpindeldan ajratib olish kamerasiga kiradi. Bu yerda shpindellar teskarisiga aylantiriladi va ulardagi paxtalar ajratgichlar yordamida shpindeldan ajratib olinib, so’ngra ular qabul kamerasiga uzatiladi. Qabul kamerasiga tushgan paxtalar ventilyator yordamida hosil qilingan havo oqimi bilan birga bunkerga uzatiladi. Bunker to’lgach yig’ilgan paxta transport vositalariga yuklanadi.
Paxta terish mashinalari yuqori unum bilan ishlashi va paxtani yerga to’kib yubormasligi uchun ularning har biri ishlab chiqargan korxona tomonidan tayyorlangan qo’llanmaga ko’ra ma’lum tartib va qoidalar asosida sozlanishi lozim.
Tik shpindelli paxta terish mashinasini sozlashda quyidagilarga: terim apparatini 6 mashinaning bo’ylama o’qiga nisbatan joylashishi, shpindellarni shaxmatsimon o’rnatilishi, paxtani shpindellardan to’la ajratib olish va ular yuzasini yaxshi tozalash uchun ajratgichlar, texnologik qaytargichlar va apparat eshikchalarini to’g’ri rostlanganligi, terim apparatlarining ish tirqishlarini to’g’ri tanlash va o’rnatish ishlariga alohida e’tibor qaratiladi.
Paxta hosilini mashinalarda terishda ularni ishga tushirishdan oldin barcha qism va mexanizmlarini obdon ko’zdan kechirish hamda ularga kundalik texnik xizmatni ko’rsatish lozim.
Mashinani g’o’za qator orasiga kiritib sinab ko’rish, ish sifatini ko’z bilan baholash, kerak bo’lsa ishchi qismlardagi texnologik tirqishlarni tekshirish va sozlash talab etiladi. Bunda asosiy e’tiborni terish apparatininger yuzasiga nisbatan avtomatik ko’tarib-tushirgichni to’g’ri sozlanganligiga va pastdagi chanoqlarda paxta bo’laklarini qolmasligiga qaratish zarur.