Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali qishloq xo’jaligi mahsulotlarini saqlash, qayta ishlash va mexanizasiya kafedrasi

9 – amaliy mashg’ulot: Paxta tolasidan namuna tanlab olish usullari 
 
Darsning maqsadi: 
talabalarga paxta tolasidan namuna olish tartibi va namunani 
o’lchashga tayyorlash, namuna olish usullari haqida ko’nikma hosil qilish.
Nuqtadan olingan namuna
– toylanmagan tola yoki toyning ma’lum joyidan bir
paytda olingan paxta tolasi miqdori.
Birlashtirilgan namuna
– nuqtadan olingan namunalarning yig’indisi.
Sinash uchun namuna
– nuqtadan olingan va belgilangan usulga oid sinash o’tkazish 
uchun tayyorlangan paxta tolasining miqdori. 
Nuqtadan olingan va birlashtirilgan namunalarni tanlab olish. 
Toylanmagan paxta tolasining nuqtasidan olinadigan namunalarni paxta zavodlarida 
qo’l yoki namuna olgich bilan kondensor lotogidan tola qatlamining xar xil qalinlikdagi
joylaridan toylanguncha yoki tolani toylash jarayonida olinadi. Nuqtadan olingan 
namunaning massasi 100…150 gr atrofida bo’ladi. Olingan paxta tolasining namunalari 
namligi saqlanadigan qilib, qopqog’i zich berkitiladigan idishlarga solinadi. 
Agar paxta tolasining namligini aniqlash mo’ljallanmagan bo’lsa, nuqtadan 
olinadigan namunalar boshqa qopqoqsiz idishlarga xam solinsa bo’ladi.
Toylangan paxta tolasidan namuna olish.
Toyning markalangan qismini buzmagan 
xolda qavariq tomonidagi ikki tasma oralig’idan o’rama mato kamida 20…25 sm uzunlikda 
qirqiladi. Agar muayyan sharoitda mumkin bo’lsa, va ruxsat etilsa, namuna oson olinishi 
uchun bir yoki bir nechta tasma yechiladi. Paxta tolasining yuqori qatlamidan 1…2 sm olib 
tashlanadi. Qo’l yordamida yengil o’rilib, massasi 100 gr bo’lgan, kengligi 10…12 sm.li 
qatlam ko’rinishida nuqtadan olinadigan namuna olinadi. Nuqtadan olingan namuna
orasiga zavod kodi (lozim bo’lsa), to’da va toyning tartib raqami ko’rsatilgan yorliq
qo’yiladi. Xar xil toylarning nuqtalaridan olingan namunalar qatorlatib, o’rov qog’ozga bir
qavat qilib qo’yiladi va xammasi bir o’ramga o’ralib, ustiga zavod kodi va to’da tartib 
raqami yoziladi. 
Namlikni aniqlash uchun nuqtadan olinadigan namunalar qopqog’i zich bekitiladigan 
idishlarga solinadi.
Paxta zavodlarida nuqtadan olinadigan namunalarni toyning qavariq tarafining 
chetidan (bo’rtgan joyidan) toylangandan so’ng olishga ruxsat etiladi. Bu xolda toyning 
o’rami buzilmaydi.
– agar yetkazib berish shartining boshqa talablari aniqlanmagan bo’lsa, nuqtadan 
olinadigan namunaning soni va toylar bo’yicha taxlab olish tartibi Uz RST 604 – 93 ga ko’ra 
bajariladi;
– birlashtirilgan namunaning massasi 1 kg dan kam bo’lmasligi kerak. Namlikni 
aniqlash uchun 200 gr.dan kam bo’lmasligi kerak. Toylangan paxta tolalarining namligini
aniqlashda kelishmovchilik kelib chiqsa, toylar to’liq ochilib ikkita birlashtirilgan namuna 
olinadi.
Xar bir mo’ljallangan toylarning o’rtasidan: birinchi - yuqori qavati olingandan so’ng, 
3…5 sm chuqurlikda toy massasining 30% dagi o’rtacha namlikni tavsiflaydigan, ikkinchisi
– 20 sm chuqurlikda toy massasining 70% dagi o’rtacha namlikni tavsiflaydigan 
namunalar nuqtalardan olinadi.