Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali qishloq xo’jaligi mahsulotlarini saqlash, qayta ishlash va mexanizasiya kafedrasi

Paxta tolasidan namuna tanlab olish va sinash uchun tayyorlash. 
Sinash uchun namunalar rangi va iflosligi bo’yicha tashqi ko’rinish namunalari bilan 
solishtirilib, nuqtadan olinadigan namunalamig bir xilligi aniqlangandan so’ng tanlab 
olinadi. Agar paxta tolasining sifati nuqtalardan olingan turli namunalarda har xil bo’lsa,

---

sinash uchun namunalar nuqtadan olingan bir xil namunalarning har bir guruhidan alohida 
tanlab olinadi. Nuqson va iflos aralashmalaning massaviy ulushi hamda mikroneyr 
ko’rsatkichi uchun namuna, nuqtadan olingan namunalar ikki tarafning har xil joyidan 
olingan bir xil tutamdan tashkil topadi. 
Sinash uchun olingan namunalarning massasi va soni qollaniladigan sinash usuli 
bo’yicha belgilanadi. 
Paxta tolasining shtapel massa uzunligi, chiziqli zichligi, pishib yetilganligi va 
solishtirma uzilish kuchi ko’rsatkichlarini tekshirish uchun namuna nuqtadan olingan 
namunalarning ikki tarafidan, hammasi bo’lib, umumiy massasi 4…5 g bo’lgan 16…20 
tutam paxta tolasi olinadi. 
Olingan qismdan nuqsonlar va iflos aralashmalar olib tashlanadi va uni to’rtta 
bo’lakka bo’linadi. Namuna piltasini tayyorlash uchun har bir bo’lak ketma-ket PPL 
asbobidan o’tkazilib, tortib tekislanadi. 
Birinchi, ikkinchi nav paxta tolalari tortib tekislash asbobi PPL dan kamida uch marta, 
uchinchi, to’rtinchi va beshinchi nav paxta tolalari esa kamida besh marta o’tkaziladi. 
So’ngra har bir pilta ko’ndalang teng ikki bo’lakka bo’linadi. Har bir piltaning bir 
bo’lagidan iborat to’rtta bo’lak ikkitadan ustma-ust qo’yiladi va tortib tekislash asbobi PPL 
dan 3…5 marta o’tkaziladi. Piltaning qolgan bo’laklari tashlab yuboriladi. Yangi olingan 
ikki pilta ham yana ikkiga bo’linadi, har bir piltaning bir bo’lagidan iborat ikki
bo’lak ustma-ust qo’yilib, yana tortib tekislash asbobi PPL dan 3…5 marta o’tkaziladi. 
Piltaning qolgan bo’laklari tashlab yuboriladi. 
PPL asbobining tortib tekislovchi valiklar orasidagi masofa paxta tolasining 
uzunligiga qarab, 1-jadvalga muvofiq belgilanishi kerak. Yakuniy pilta tayyorlash uchun 
namuna piltasi bo’ylab massasi 190…200 mg bo’lgan qism ajratiladi, bu qism tolalarning 
chigallarini yozgan va tekislagan holda sinchiklab tekshiriladi. Qolgan iflos, tuguncha, 
paxta tolasiga va kalta paxta momigiga ega qobiq pinset bilan tozalanadi. Shu tartibda
tekshirilgan paxta tolalarining yaxshi parallellanishi maqsadida tortib tekislash PPL 
asbobidan o’tkaziladi. 
1-jadval 
Paxta tolasining klassifikator uzunligi,
mm 
PPL asbobining tortib tekislovchi
valiklari orasidagi masofa, mm 
26,1 gacha 
Paxta tolasining uzunligi +3 
26,2 dan - 32,1 gacha 
Paxta tolasining uzunligi +4 
32,2 va undan yuqori 
Paxta tolasining uzunligi +5 
Olingan 175…180 mg massaga ega bo’lgan yakuniy piltaning kengligi 25 mm.dan 
oshmasligi kerak.
2-jadval
Tola sanoat navlarining pishganlik koeffitsiyentlari va uzilish kuchi 
Ko’rsatkichlar 
Navlar bo’yicha meyor 
0 
I 
II 
III 
IV 
V 
V ko’pi bilan 
kamida 
Pishganlik koeffitsiyenti 
2,1 
2,0 
1,8 
1,6 
1,4 
1,2 
1,2 
Uzilish kuchi, sN 
4,9 
4,4 
3,9 
3,4 
3,0 
2,5 
2,5 

---

Paxta tolasini klasser usulda va HVI sistemasida Xalqaro standartlar bo’yicha sinash 
uchun nuqtadan olingan namuna ishlatiladi. Namuna tanlash, tolaning uzilish kuchi va 
chiziqli zichligini aniqlash O’z DSt 618:2014 Paxta tolasi. Pishib etilganlikni aniqlash 
usullari standartiga muvofiq pishganlik darajasi va uzilish kuchiga qarab I, II, III, IV, V 
navlarga bo’linadi, u 2-jadvalda berilgan talablarga muvofiq bo’lishi kerak.