uchun har bir tayyorlash punktida uzunligi 10-15-20 metrlik 5-6 dona lentali
transportyorlar va paxtani tashiydigan maxsus transport vositalaridan paxtani qabul
qiladigan 2-3 dona PTX-20 yoki PTX-20D rusumli moslamalar bo’lishi kerak. Nam va
iflos paxtalar esa tozalash uchun quritish tsexiga havo transporti (quvurlar)
vositasida
jo’natiladi.
Xo’jaliklardan qabul qilinayotgan va paxta zavodlariga jo’natilayotgan paxtalarning
sifatini aniqlash, quritish-tozalash tsexlarining ishini nazorat qilish, saqlanayotgan
paxtaning holatini tekshirib turish punkt qoshidagi laboratoriyaning asosiy vazifasi
hisoblanadi.
Qabul
qilingan paxtaning navi, namligi va ifloslanganligini aniqlash uchun
namunalar tanlash va tahlillar O’zRST 643-95, O’zRST 592-92, O’zRST 593-92, O’zRST
644-95 raqamli respublika standartlari bo’yicha standart namunalari tekshirilgan yoki
“O’zdavstandart”ning metrologik xizmati attestatsiyasidan o’tkazilgan asboblarda olib
boriladi. Namunalar tanlash,
laborantlar ishi, laboratoriya asbob-uskunalarini paxta
zavodining TNB (texnik nazorat bo’limi) boshlig’i nazorat qiladi.
Tayyorlov punktining laboratoriyasi quyidagi asboblarga ega bo’lishi kerak: O’z-
7M shkafi, USX-1 va VSX yoki VSX-M1 namlikni aniqlash asbobi, paxta ifloslanganligi
aniqlash uchun LKM qurilmasi, LPS-4 tola navini aniqlash asbobi, PPV jin tola
tozalagich, paxta uchun SXL-3 laboratoriya quritgichi, mayda qadoq toshli I va II sinfga
oid aniqligi yuqori bo’lgan texnik tarozilar, elektron tarozilar, mikroskop, mikroskopga P-
2 nurni qutblantiruvchi
moslama eksikator, namunalar olish uchun bankalar - 10-20 ta
(turli hajmdagi) bo’lishi lozim. SHuningdek tayyorlash mavsumi paytida umumiy
tayyorlanadigan paxtaning taxminan 20-25 % i paxta zavodlariga jo’natiladi. qolgan 75 %
i esa paxta tayyorlash punktlarida saqlanishi kerak. Bu saqlanadigan paxtalarning harorati
doimo tekshirib turilishi uchun laboratoriyada 5-10 dona maxsus termoshchuplar bo’lishi
kerak.
Uzoq saqlanadigan past navli paxta, odatda, yopiq omborlarda, yarim ochiq yoki
to’rt tomoni ochiq binolarda (naves) saqlanadi.
Yopiq omborlarning bir kubometr hajmiga I-nav paxtadan 170-180 kg va past navli
paxtadan 130-140 kg joylanadi. Yopiq omborlarda paxta tomning bug’oti
baravar
balandlikda bosilgandan keyin o’z og’irligi bilan cho’kadi va bo’shagan hajmi sifati bir xil
bo’lgan paxta bilan to’ldirib turiladi.
Polning holati (g’aramning tag qismi) paxta saqlashda katta ahamiyatga ega.
SHuning uchun tag qism bir necha usullar bilan tayyorlanadi. Avvalo, yerning o’simlik
o’sadigan qatlamini 20-30 sm chuqurlikda olib tashlanadi, so’ngra o’yilgan yerga shag’al,
tosh, qum, tuproq va boshqa narsalar to’shalib zichlanadi. SHundan so’ng ustiga asfalьt
yoki tosh yotqiziladi.
Paxta tayorlash punktlarida paxtani uzoq vaqt ochiq maydonlarda ham saqlash usuli
keng tarqalgan. Buning uchun o’lchamlari 25x14 m va 22x11 m bo’lgan maxsus
maydonchalar tayyorlanadi.
Bu maydonchalarga asosan yuqori nav paxtalar 8-10 m balandlikda g’aramlanib usti
brezent bilan yopib qo’yiladi.
O’lchamlari 25x14 m lik maydonchalarda 550-600 tonna va o’lchamlari 22x11 m
lik maydonchalarda 350-400 tonnadan oshiq paxta saqlanadi.
Paxta saqlanadigan maydonchalar yer yuzasidan 0,4 metr balandroq qilinib
zichlangan tuproq bilan ko’tarilib ustiga asfalьt yoki tosh yotqiziladi.
Paxtani yopiq omborlarda saqlashning ochiq maydonchalarda saqlashga qaraganda
bir qancha afzalliklari bor:
1.Paxtani yopiq omborda saqlash
uchun qilinadigan xarajat, ochiq maydonlarda
saqlashda qilinadigan xarajatga qaraganda kamroq bo’ladi.
2.Yopiq omborga paxtani joylashda kam mehnat sarflanadi va ochiq
maydonchalarda paxta saqlash uchun ishlatiladigan qimmatbaho brezent va arqonlar
ishlatilmaydi.
3.Paxtani omborga joylash va ularni bo’shatish ishlari ob-havo sharoitiga
qaramasdan bajarilishi mumkin.
4.Yopiq omborlarni mexanizatsiyalashtirish ishlari yengillashadi.
5.Yong’in bo’lish xavfi birmuncha kamayadi.
Paxta
uzoq vaqt saqlanganda, uning tolasi va chigitining tabiiy xususiyatlari
o’zgarmasligi kerak. Buning uchun eng asosiy shart-omborlarga va maydonchalarga
g’aramlanayotgan paxtaning namligi Davlat standartida ko’rsatilgan talabdan oshmasligi
lozim. Agar paxtaning namligi 14 % va undan yuqori bo’lsa, u hatto 3-4 m balanlikda
g’aramlanganda ham o’z-o’zidan qiziy boshlaydi va oqibatda tolaning rangi sarg’ayadi,
pishiqligi kamayadi. CHigitning mag’izi esa to’q jigar rangga o’tib, urug’lik xususiyatini
yo’qotadi, texnik chigitdan esa yog’ chiqish foyizi kamayadi.
Agar paxta uzoq vaqt o’z-o’zidan
qizib tursa, u chirindiga aylanadi va mahsulot
sifatida yaroqsiz bo’lib qoladi.
Paxtaning o’z-o’zidan qizishi, uning orasiga shamol va hasharotlar orqali aralashib
qolgan mikroorganizmlarning hayot kechirishi natijasida vujudga keladi. Ularning hayot
kechirishi uchun paxtaning yuqori namligi yaxshi sharoit tug’diradi.
Paxtaning o’z-o’zidan qizishi ikki xil ko’rinishda bo’lishi mumkin:
Do'stlaringiz bilan baham: 
