Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali qishloq xo’jaligi mahsulotlarini saqlash, qayta ishlash va mexanizasiya kafedrasi

partiya 
deyiladi. Har bir g’aram bitta partiya bo’lib, u tartib raqami bilan 
belgilanadi va pasporti bo’ladi. paxtani partiyalarga ajratishda ularning navi, sanoat sorti, 
terish usuli va quritilgan-tozalangan yoki quritilmagan-tozalanmaganligiga hamda 
kasallanganligiga amal qilinadi. Birinchi va ikkinchi sort urug’lik paxta alohida 
turkumlanadi. Urug’lik paxta yuqorida ko’rsatilgan belgilardan tashqarii, uning necha 
marta qayta ekilishiga (avlodiga), dalalar guruhiga, selektsion naviga qarab turkumlanadi.
Paxta tayyorlash punktlarida dispetcherlashtirilgan ikki-uch zonali usulda paxta 
qabul qilish tizimi o’rnatilgan. Paxtani ikki yoki uch zonali tizim bilan qabul qilish, har bir 
tayyorlash punkti bo’yicha paxta tayyorlash hajmiga va punktga berkitilgan xo’jalik 
soniga qarab, paxta zavodi direktorining buyrug’i bilan joriy qilinadi. Paxtani uch zonali 
tartib bilan qabul qilish uchun tayyorlash punktining territoriyasi uch zonaga bo’linadi. 
Birinchi zonada tovaroved keltirilgan paxtani tortishdan oldin, namuna olib ko’rish 
yo’li bilan uning sortini belgilaydi va namligi hamda iflosligi standart me’yorlariga to’g’ri 
kelishini organoleptik usulda aniqlaydi va agar to’g’ri kelsa, u laborant ishtirokida 
paxtaning namligi va iflosligini laboratoriyada aniqlash uchun paxtadan namuna oladi 
hamda yuk xati (nakladnoy) ga “
qabul qilindi
” degan belgi qo’yib, paxtani tortish uchun 
ikkinchi zonaga yuboradi. Agar birinchi zonadagi tovaroved keltirilgan paxtada turli 
sortlar aralashganligini Aniqlasa va topshiruvchi uni sortlarga ajratib kelishi lozim bo’lsa, 
shuningdek paxtaning namligi va iflosligi standart me’yorlaridan ortiq bo’lsa, u holda 
paxta qabul qilinmaydi vash u zonadan qaytariladi. Paxta punktida qaritish-tozalash tsexi 
bo’lsa bunday paxtalarni qabul qilinib uni quritish-tozalashga jo’natiladi. Agar keltirilgan 
paxtaning sorti, namligi yoki iflosligi to’g’risida 1–zonadagi tovaroved bergan bahoga 
xo’jalikning topshiruvchisi rozi bo’lmasa, u holda laborant uoarning ishtirokida shu 
paxtaning sifatini laboratoriyada aniqlash uchun namuna oladi va laboratoriyada topilgan 
ko’rsatkichlarga qarab kelishmovchilik hal qilinadi. 
Ikkinchi zonadagi bosh tovaroved qabul qilingan paxtani tarozida tortadi va paxta 
turkumlanadigan joyini belgilab uchinchi zonaga yuboradi. Uchinchi zona tovarovedi 
paxtani turkumlashni nazorat qilib turadi va sortlari aralashgan yoki namligi, iflosligi 
me’yor chegarasidan ortiq bo’lgan paxta chiqib qolsa, topshiruvchiga qaytaradi va uning 
og’irligini belgilash uchun ikkinchi zonadagi taroziga yuboradi. 
Paxtani ikki zonali qabul qilish tizimida uning sifatini aniqlash, laboratoriya uchun 
namuna olish, tarozida tortish va qabul qilingan paxtani rasmiylashtirish 1-zonada 
bajariladi. Ikkinchi zonada tovaroved paxtaning sifatini uni turkumlash vaqtida 
qo’shimcha tekshiradi. 
Paxta tayyorlashdagi hamma ishlar (paxta qabul qilish, turkumlash, saqlash, paxta 
zavodiga yuborish uchun yuklash va jo’natish) bosh tovaroved tomonidan uyushtiriladi. 
Bosh tovaroved hamma qabul qilingan paxtaga moddiy jihatdan javobgardir.

---

Paxta tayyorlash punkti xo’jalik topshirgan paxtasi uchun konditsiya og’irligi 
bo’yicha haq to’laydi. Paxtaning konditsiya og’irligi uning fizik og’irligidan O’zRST 
bo’yicha hisobot uchun belgilangan namlik va ifloslik me’yoridan ortiq qismini ayirib 
tashlab yoki kam qismini og’irligiga qo’shish yo’li bilan topiladi. Konditsiya og’irligi 
quyidagi formula bilan aniqlanadi: 
кг
G
G
н
ф
ф
х
)
3
100
(
)
3
100
(
−
−
=
bu yerda 
G
h
– ifloslikning hisobga olib chiqarilgan hisobot og’irligi, 
kg
hisobida; 
G
f
 – 
fizik 
(netto) og’irligi, 
kg
hisobida; 
Z
f 
– 
haqiqiy iflosligi, % hisobida; 
Z
n 
– 
hisobot uchun GOST 
bo’yicha ifloslik normasi, % hisobida. 
CHiqarilgan hisobot og’irligi (
G
h
), namlikning hisobot normasiga muvofiq quyidagi 
formula bilan konditsiya og’irligida qayta hisoblanadi. 
bu yerda 
G
k
– konditsiya og’irligi, 
kg
hisobida; 
W
n
 – 
GOST bo’yicha namlikning hisobot 
normasi, % hisobida; 
W
f 
– 
paxtaning haqiqiy namligi, % hisobida. 
Bir kunda qabul qilingan paxta (yoki butun partiya bo’yicha) ifloslik va namligining 
o’rtacha ko’rsatkichlari quyidagi formulalar bilan hisoblanadi: 
a) iflosligi, % hisobida: 
.
)
100
(
100
ф
н
х
ф
G
З
G
З
−
−
=
b) namligi, % hisobida; 
%.
100
100
−
+
=
к
н
х
ф
G
W
G
W