Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali qishloq xo’jaligi mahsulotlarini saqlash, qayta ishlash va mexanizasiya kafedrasi

MIKRONEYRDA O’LCHASHNI BAJARISH. 
Mexanik taram tayyorlash usuli va pressli qisqichi yordamida paxta tolasining 
chiziqli zichligini gravimetrik aniqlash usuli.
MPU-1 qurimasida yakuniy piltadan massasi 17-20 mg bo’lgan taram taxlanadi. 
Taramni taxlash vaqti avtomat rele yordamida: paxta tolasining uzun tolali navlari uchun -
2 min, o’rta tolali navlar uchun -2,5 min qilib o’rnatiladi.
Olingan taram siyrak (10 igna/sm) taroq bilan taraladi, so’ngra 20 - mm dan uzun 
tolalarni buyum oynachalariga taxlaydigan MRV-1 uskunasining qisqich ushlagichiga 
joylashtiriladi. Buyum oynachalaridagi tolalarni PSV-1 uskunasi yoki mikroskop 
yordamida sanaladi. Xar bir buyum oynchalaridagi sanalgan tolalar 2-3 mm yenglikdagi 
taramchaga yig’iladi, buning uchun oynachalarni qisib turgan qisqichdan bo’shatib, 
tolalarning tekis tomoni bir chiziqda saqlangan xolda ustki oynacha ostki oynacha bo’ylab 
suriladi. Bir necha taramchalar bo’shatilgandan keyin hosil bo’lgan taramchadagi tolalar 
soni 500 dan kam bo’lmasligi kerak. Taramcha metall taroqda taraladi. Taralganda chiqqan 
tolalar sanaladi va umumiy tolalar sonidan ayrilib tashlanadi. Taramcha pinsent bilan olinadi 
va taramchaning tekis tomoni yuqori qisqichning chap tomonidan plastina ustiga 3-4 mm 
chiqib turadigan qilib pressli qisqichiga kundalang joylashtiriladi. Taramcha kengligi 2-3 
mm bo’lishi kerak. Richag tushirilib, taramchaning tekis tomoni qisiladi. Taramchaning 
erkin tomoni tolaning egri – bugriligini yo’qotadigan kuch bilan tortiladi va pressli 
qisqichning traverslari to ilgak avtomat ravishda berkitilguncha tushiriladi. Kalit bilan ikki 
qisqichning vinti buraladi. Vertikal o’qda aylanuvchi qisqichning ustunlari nazorat nuqtasi 

---

– fiksatorga kelguncha kalit bilan buraladi. Vint bo’shatilib, richag tepaga ko’tariladi va 
qisgichdan yuqori xamda pastki qisqich bloki, o’rtadagi qatlam bilan birga bo’shatib olinadi. 
Olingan blok stolga shunday qo’yiladiki, bunda pastki qisqich klassifikatorga karashi kerak, 
so’ngra chap qo’lning o’rta barmog’i bilan stolga mahkam bosib turiladi. Taramchaning 
qisqichdan chiqib turgan qismi tortiladi va cheti maxsus pichoq bilan kirqib olinadi. Keyin 
blok qarama-qarshi tomonga burilib, taramchaning chiqib turgan ikkinchi cheti qirqib 
olinadi. Qirqilgan taramchaning chetlari tashlab yuboriladi. Blok yana qisqichga 
joylashtiriladi, qisqichlar ochiladi va qirqilgan taramcha qismi pinset yordamida olinib, 
vaqtincha juft buyum oynachalariga joylashtiriladi. Xuddi shunday tartibda boshqa 
taramchalarning o’rta qismi qirqiladi, so’ngra xamma taramchalarning qirqilgan o’rta 
qismlari birga qo’shilib, 0,05 mg aniqlikda tortiladi.
Agar chiziqli zichlik bilan birgalikda shu taramchaning solishtirma uzilish kuchini 
ham dinamometrda aniqlashga to’g’ri kelsa, bu holda taramcha qismlari tola uzilgandan 
keyin tortiladi. Uzilgan tolalar qisqichdan bo’shatib olinadi va tarozida tortishdan avval 
GOST 10681 bo’yicha klimatik sharoitda 1 soat davomida saqlanadi.
Paxta tolasi chiziqli zichligini qo’l bilan taram tayyorlash yordamida gravimetrik 
aniqlash usuli.
Namuna piltasidan 1-jadvalda ko’rsatilgan massadagi tortimcha ajratiladi. 
1-jadval