Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali qishloq xo’jaligi mahsulotlarini saqlash, qayta ishlash va mexanizasiya kafedrasi

Tolalik indeksi (darajasi) ni aniqlash. 
Bu ko’rsatkich urug’ning tuklanish darajasi bo’lib, 100 dona chigitdan olingan gramm 
hisobidagi tolaning sof og’irligi tushuniladi. Buning uchun namuna paxtasidan 100 ta tolali 
chigit ajratib olinadi. Har bir tolali chigitli paxta 1 ta bo’lakchadan olinadi. Namunalar 
bo’lakchaning pastki juftligidan tepaga qarab ikkinchi juftlikdan olinadi. Birinchi juftlik 
tahlil uchun etarli xususiyatlarga ega emas deb hisoblangan.
Har biri 100 ta chigitli paxtadan iborat 2 ta namuna olib chigitdan tolasi tozalanadi va 
tortiladi. Shu namunadagi 100 ta chigitli paxtadan olingan tolaning vazn ko’rsatkichi tolalik 
indeksi deb aytiladi.
Masalan:
1-namunadagi 100 ta tolali chigitdan olingan tola og’irligi 7,0 gr, 2-
namunadagi tola esa 7,8 gr chiqdi. Ikkita namunaning o’rtacha og’irligini topish uchun shu 
ikkala namuna natijalari sonini qo’shamiz va ikkiga bo’lamiz. Bunda (7,0 + 7,8) : 2 = 7,4 gr 
bo’ldi. Demak, topshirilgan paxtaning tolalik indeksi 7,4 gr ekan.
Tolalik indeksi nazariy jihatdan quyidagicha hisoblanadi. 
I
𝑣
=
100 ∗ 𝐺
𝑛

---

bunda: Iv – chigitli paxtaning tolalik darajasi, gr.; G- namunadagi tolaning og’irligi, 
gr.; n- namunadagi chigit soni, dona. 
1000 dona chigit vaznini aniqlash. 
Namunalar o’rtasidagi mumkin bo’lgan farq 0,5%. Har birida 1000 dona chigiti 
bo’lgan, ma’lum g’o’za naviga xos chigit partiyasi umumiy namunasidan 2 ta katta namuna 
tayyorlanadi. Bu 2 ta namunaning har qaysisidan 100 tadan chigit namunasi ajratib olinadi. 
Olingan 100 talik namunalar alohida tortiladi. So’ngra bu namunalar ikkalasi qo’shilib, 10 
soniga ko’paytiriladi.
Masalan:
1-namunadagi chigitning og’irligi 12,0 gr; 2-namunadagi chigit og’irligi 
esa 12,5 gr.
Bularning o’rtacha og’irligi 12,25 gr. Tahlil natijalariga ko’ra shu ikkala namunalar 
o’rtasidagi farq 0,5 gr bo’ldi. Bu namunalar to’g’ri olingan. 12,25 gr og’irlik o’rtacha 100 
ta chigitning og’irligini bildiradi. 1000 ta chigitning og’irligi 12,25 x 10 = 122,5 gr bo’ldi. 
Demak, shu navga xos bo’lgan partiyadagi 1000 ta chigitning og’irligi 122,5 gr ekanligi 
aniqlandi. 
Ch =
12 + 12,5
2
= 12,25 ∗ 10 = 122,5 𝑔